نماتد چگونه به رشد گیاهان آسیب می زند
آفت گیاهی به نام نماتد موجوداتی هستند که در خاک و آب زندگی می کنند. اندام نماتدها کوچک، متقارن جانبی و کم و بیش استوانه ای و یا دوکی شکل بدون تقسیم و دارای تنها یک حفره است. که در آن اندام های مختلف وجود دارد. که توسط مایع بدنی احاطه شدند. نماتدها پارازیت های گیاهی کوچی که بطور متوسط یک میلیمتر طول دارند. بصورت مقطعی دایره ای، بدنی صاف، بدون بند، بدون دست و پا یا زوائد دیگر میباشند. بدن نماتدها کم وبیش شفاف است. دهان نماتد پارازیت دارای یک نیش توسعه یافته بنام استایلت است. که در خروج آنها از تخم و دخول در بافت میزبان به آنها کمک میکند.
نماتدهای پارازیت گیاهی وارد نسج گیاهی و از قسمت های داخلی گیاه تغذیه میکنند. به آنها اندو پارازیت میگویند. چنانچه نماتد های در خارج از گیاه استقرار یافته و از قسمت های خارج تغذیه نمایند. به آنها اکتوپرازیت یا پارازیت خارجی میگویند. با حمله نماتد به گیاه رشد گیاه کاهش یافته و علائم کمبود و عناصر از قبیل زردی برگها، پژمرده شدن گیاه و کاهش چشمگیره محصول اتفاق میافتد.
مشخصات نماتد بیماری زا گیاهان
شکل و اندازه نماتد: نماتدهای بیماری زا در گیاهان ۱- ۳/. میلیمتر طول و در برخی از آنها این میزان به ۵-۴ میلیمتر افزایش مییابد. طول نماتد به ۸- ۷ میلیمتر میرسد. قطر بدن نماتدهای انگل گیاهی غالباً از ۱۵- ۱۰ میکرون متغیرست.
دیواره بدن نماتد: خارجی ترین قسمت بدن نماتد توسط یک غلاف سلولی شفاف و قابل ارتجاع بنام کوتیکول احاطه شدست. کوتیکول بسته به سن و گونه مختلف صاف یا دارای تقش و نگار برجستگی یا زوائد، فرورفتگی، نقطه چین و یا دارای خطوط عرضی و طولی باشد. در زیر هیپودرم یک لایه سلول ماهیچه دوکی شکل به موازات طول بدن قرار دارد. نماتد ها دارای ماهیچه تخصصی که به نیش، مری، روده و آلت نماتد متصل میباشند.
دستگاه گوارش نماتد: حفره بدنی نماتدها از نظر تکامل ابتدای است. در آن مایعی جریان دارد که کار گردشی و گوارش را انجام میدهد. دستگاه گوارش شبیه لوله ای تو خالی که شامل دهان، حفره دهانی، مری، روده، روده کور و مخرج میباشد. دهان نماتد بصورت منفذی جلوی سر قرار دارد. تمام نماتد های پارازیت گیاهی دارای استایلت در دهان خود هستند. از آن جهت پاره و تغذیه از سلولهای گیاهی استفاده میکنند. روده در نماتد ها از لوله بلند و باریکی تشکیل شدست. که توسط دریچه به رکتوم متصل میشود. رکتوم در نماتدهای ماده با انتهای مجرای تناسلی به شکل واحدی در آمده و کلواک را بوجود می آورد. اندام جفت گیری در سطح شکمی از آن خارج میشود.
دستگاه تولید مثل نماتد: دستگاه تناسلی تکامل یافته میباشد. دستگاه تناسلی نرها شباهت زیادی به ماده دارد. با این تفاوت که در نماتدهای نر یک بیضه وجود دارد. اندام تناسلی ماده در قسمت شکم در وسط و یا در بهش انتهایی بدن نماتد قرار دارد. در نرها اندام تناسلی بنام اسپیکول تقربیاً در قسمت انتهایی بدن قرار دارد.
دستگاه دفع مواد زائد نماتد
بسیاری از نماتدها علاوه بر دقع مواد زائد از راه لوله گوارش. قادر هستند مواد دفعی خود را از طریق دیگری دفع نمایند. سیستم دفع در نماتد ها از تنوع زیادی برخوردارست.
دستگاه عصبی و حسی نماتدها: مرکز اصلی دستگاه عصبی حلقه عصبی که در ناحیه مری قرار دارد. از حلقه عصبی در بعضی از نماتد ها ۶ رشته طولی عصبی بطرف جلو کشیده میشوند. به اندامهای حسی ناحیه سر مربوط میگردند.
تنفس نماتدها: فاقد دستگاه مخصوص تنفس هستند. اکسیژن مورد نیاز جهت انجام واکنشهای تنفسی از طریق دیواره بدن جذب میگردد. مقداری از اکسیژن از طریق بلع وارد بدن آنها میشود. در اثر بارندگی بدلیل کاهش اکسیژن محیط خاک، جمعیت نماتد ها کاهش میبابد.
چهار نوع بیماری شایع نماتد
نماتد گونه انگلهای داخلی ساکن هستند. سبزیجات، غلات دانه ریز، سویا، ذرت و لگومها را آلوده میکنند.
نماتد های زخم: گونه های بسیاری از محصولات نظیر سبزیجات، محصولات ردیفی، لگومینوزها، گرامینه ها و گیاهان زینتی حمله میکند. از گونه مهم نماتد زخم میتوان به Penetrans . p. sceibneri . p.vulnus.p. bruchyurus اشاره نمود. این نماتد های در ریشه گیاهان میزبان به میزبان قابل توجهی یافت میشوند. که باعث زخمهای نکروتیک روی ریشه نازک یا خشبی میشوند.
نماتد های استایلت (نیشی): گونه نظیر گونه اثرات مخربی روی رشد عملکرد سبزیجات، گیاهان زینتی و چمنی دارد. مهمترین گونه نماتد استایلت نیشی که تقربیاً همیشه در خاک شنی زندگی میکند. که گیاهان مبتلا به این نوع نماتد شدیداً کوتوله مانده ظاهری شبیه کمبود مواد غذالیی پیدا میکنند. نماتد های استایلت نیشی، کرمهای بزرگ و باریکی هستند. طول آنها تقربیاً به ۵/۲ میلیمتر میرسد. چرخه این استایلت شبیه به چرخه زندیگ انگل گیاهیست.
نماتدهای استایلت نیزه ای
نماتد های نیزه ای جزو انگلهای خارجی محسوب میشوند. از گونه مهم نماتد ها میتوان به x.calitfornicum. x. index. X. camericanum اشاره کرد. سیستم ریشه گیاهان را آلوده میکنند. کوتاه و کم رشد هستند. تغییر رنگ میدهند. ریشه مویین یا تغذیه کننده کاهش یابد. نماتدهای استایلت نیزه ای باریک و بیش از ۲ میلیمتر طول دارد.
نماتدهای عامل ریشه ضخیمی: نماتد ها عامل ریشه ضخیمی parateichodoeum. Trichodorus انگل مهم ذرت سبزیجات و چمن زارها در نواحی جلگه ای ساحلی جنوب شرقی ایالات متحده امریکا هستند.. مهمترین گونه نماتد ریشه ضخمیی p.minor است. از مشخص ترین علایم خسارت این نوع نماتد به کم رشدی و ضخیم سیستم ریشه اشاره نمود. گیاهان مبتلا به نماتد کوتاه و زرد و به راحتی پژمرده و در برابر خشکی از مقاومت پایین تری برخوردارست.
سایر نماتدهای انگل گیاهی: استایلت درفشی که انگل خارجی سبزیجات محسوب میشوند. این نماتد از نظر شکل کلی شباهت زیادی به نماتد استایلت نیشی دارد. معمولاٌ در مزارعی که بستر کشت آنها از رطوبت مناسبی برخوردارند، زندگی میکنند.
گروهی از شکل بیماری زایی نماتد در گیاهان
۱. نماتد استایلت نیشتری که دارای استایلتهای اسکلروتیزه و گره بزرگ لاله ای شکل هستند. این نماتد ها در گروه انگلهای نیمه داخلی یا داخلی مهاجر دسته بندی میشوند.
۲. نماتدهای قلوه ای آفت مهم محصول پنبه در جنوب امریکاست. قسمت جلوی ماده بالغ در داخل ریشه قرار میگیرد. قسمت قلوه ای شکل روی سطح خارجی ریشه باقی میماند.
۳. نماتد حلقوی گونای انگل خارجی است. به چمن زارو بادام زمینی و درختان هلو حمله میکند.
۴. نماتد گل گندم که به گل آذین گندم و چاودار حمله میکنند. قادر ند به مدت طولانی در گالهای بذر زنده بماند.
۵. نماتد برگ و جوانه به اندامهای هوایی گلها زینتی، سیب زمینی، توت فرنگی و پیازها حمله میکنند.
۶. نماتد ساقه و پیاز که آفت مهم یونجه، پیاز ، سیب زمینی و توت فرنگی و محصولات نشایی محسوب میشوند.
گیاهان انگل گلدار
اگر چه بیشتر بیماریهای گیاهی در اثر قارچ و باکتری، نماتد و ویروس بوجود میآید. تعدادی از گیاهان بذر دار و فانروگام هستند. که روی گیاهان و درختان باغات و کنار جاده ها بصورت زنده پارازیت هستند. انگلهای گلدار از عوامل زنده که باعث خسارت شدیدی در گیاهان و به دو دسته زیر تقسیم میشوند.
۱. گیاهان نیمه انگل که بطور نسبی نسبت به گیاهان پارازیت استقلال بیشتری دارند. تمام گیاهان گلدار نیمه انگل دارای کلروفیل و قادرند غذای خود را از طریق فتوسنتز تامین نمایند. این گیاهان آب و مواد معدنی و گاهاً مواد آلی را از میزبان خود دریافت میکنند.
۲. گیاهان تمام انگل که کلروفیل ندارند. لذا عمل فتوسنتز در آنها انجام نمیگیرد. این گیاهان در زمان استقرار روی گیاه، اندامهای مکنده را داخل آوندهای آبکشی فرو و شیره نباتی آنها را میمکند. سس و گل جالیز از این نمونه تاکنون بالغ بر ۲۵۰ گونه از گیاهان شناسایی که ارتباط یک طرفه با دیگر گیاهان دارند. از آنها تغذیه می نمایند .
انگل سس چیست و چگونه به گیاه آسیب میرساند.
سس به عنوان گیاهان انگل گلدار آشانایی با آن از اهمیت زیادی برخوردار میباشد. سس باقد ریشه، کلروفیل و برگ و گاهی فلسهای کوچکی در محل برگها دارد. رنگ ساقه آن زرد نارنجی، قرمز ارغوانی و گاهی سفید شیری است. گلهای آن کوچک و بصورت خوشه متراکم میباشد. که در اواخر خرداد تا فرا فصل سرما در ساقه ها ظاهر میشود.
بذرهای سس در مزارع آلوده و یا مخلوط با بذر گیاهان دیگر زمستان گذارنی میکند. در فصل زراعی بذرهای سس جوانه و تولید ساقه باریک و به رنگ زرد، نارنجی، قرمزارغوانی مینمایند. طول ساقه ۳-۱ اینچ و فاقد ریشه میباشد. به محض تماس سس با گیاه میزبان روی ساقه آن دور پیچیده و چند برآمدگی دندانه مانند بنام مکینه در محل تماس بوجود میآورد. با فشاری که در محل تماس به بافت گیاه وارد میسازد. راه خود را به داخل بافت گیاه تا آوندهای چوبی و آبکشی آن باز میکنند. بعد از رخنه به آوندها با ترشح آنزیمهایی مواد ذخیره نشاسته را هیدرولیز و بصورت قابل استفاده در میاورد.
راه مبارزه با آفت سس
بهترین روش مبارزه با آفات با سس جلوگیری از ورود بذر آنها به مزرعه و بکارگیری علف کشها و سمومی نظیر درماتیکول و گاسورون بعد از جوانه زنی و قبل از چسبیدن به میزبان از بین رفتن سس میشود.
آفت گل جالیز
گل جالیز یا اروبانش دارای بیش از ۱۵۰ گونه که ارتفاع ساقه های آن به ۴۵-۱۵ سانتیمتر میرسد. ساقه ها بصورت توده ای متمایل به زرد یا قهوه ای ارغوانی از مجاور ریشه میزبان خود خارج میگردند. روی ساقه فلسهایی تقربیاً بیضوی شکل و نوک تیز قرار دارند. بذر آن تخم مرغی شکل بوده و قوه نامیه خود را به مدت ۱۳ سال حفظ کند. گل جالیز با تحریک ناشی از مواد مترشحه گیاه میزبان قادر به جوانه زنی و بلافاصله بعد از جوانه ریشه اولیه آن با ریشه گیاه جوش میخورد. از محل برآمدگی رشته هایی خارج میشود که پس از رخنه آوند میزبان از شیره غذایی آن استفاده میکند.
چگونه مزرعه خود را از آفت گل جالیز در امان بمانیم
محلول پاشی یا آلیل الکل به نسبت چهار تا پنج در هزار بدلیل ایجاد سوختگی در گیاه نتیجه و اثر بخشی ندارد.
برای مبارزه بیولوژیکی با این انگل میتوان از مگس میوه گل استفاده نمود. مگس در داخل تخمدان گل جالیز در هنگام تخمگذاری و لاروهای آن ااز محتویات تخمدان استفاده میکنند.
راه دیگر مبارزه با این انگل مبارزه زراعی شامل رعایت اصول تناوب زراعی و برش ساقه های گل جالیز قبل از تولید بذر استفاده از بذر سالم و انجام شخم عمیق میباشد.