پرورش درختان گرمسیری و نیمه گرمسیری
زیتون و انجیر و روش پرورش و هرس؛ را در این جا شرح میدهیم. آثار باقیمانده مربوط به قدمت انجیر به دوره کرتاسه میرسد. سرزمین اصلی انجیر نواحی اطراف دریای مدیترانه میباشد.
در برخی از آثار تاریخی یونان قدیم همراه شدن درخت انجیر با اعتقادات مردمان نشانگر سعادت، پیشرفت و ترقی بوده است. با توجه به شناخت سرزمین اصلی درخت انجیر، نیازمندی آنرا به شرایط آب و هوایی مدیترانه ای یا نیمه گرمسیری بیان میکنیم.
در این نوع آب و هوا، سرما از ۸ درجه زیر صفر تجاوز نمیکند. زیرا پایینتر از آن تنه درخت صدمه شدید میبیند. ریشه انجیر میتواند نسبت به سرما مقاومت زیادی نشان دهد. مقاومت کم این گیاه به سرما، مانع کشت در نواحی سردسیر نمیشود.
در صورتی که درخت را در سرمای زمستان مراقبت کرده. حرارت لازم برای رسیدن میوه در تابستان به اندازه کافی در اختیار باشد. میزان محصول رضایت بخش خواهد بود. در مناطقی که سرمای بهاره دیررس دارند. چنان که سرمای زیر صفر برسد. جوانه ها و شاخه جوان صدمه میبینند.
ازدیاد درخت انجیر به روشهای جنسی و غیرجنسی میباشد. در ازدیاد توسط بذر هیچگاه درخت جدید شبیه پایه مادری نخواهد بود. فقط در زمینه علمی از این روش استفاده می کنند. از نظر باغبانی درخت انجیر را به چهار دسته انجیرهای بر، ازمیر، سن پدر و معمولی تقسیم میکنند. لازم به توضیح است که فقط سه مورد آخر خوراکی هستند.
هرس فرمی انجیر
هرس فرمی در درختان انجیر بطور کلی بصورت بوته ای و یا پابلند و نیمه پا بلند صورت میگیرد.
۱- هرس فرمی بوته ای انجیر در سال اول به این شرح است. در این فرم درخت انجیر تنه اصلی نبوده و یا خیلی کوتاه میباشد. در فرم هرس بوته ای قلمه ریشه دار را پس از کاشت با حفظ ۲ تا ۳ جوانه سربرداری میکنیم. ارتفاع هرس معمولاَ ۲۰ تا ۳۰ سانتمیتر میباشد.
در سال دوم هرس به گونه ای انجام میشود که در پایان سال حدود ۴ تا ۶ شاخه جدید در روی آن تشکیل شود. بنابراین هر شاخه ایکه در روی تنه سال قبل با قابلیت تشکیل بنحوی هرس مینماییم که حدود ۳۰ سانتیمتر از آن باقی بماند.
عملیات هرس در سال سوم تقربیاَ همانند سال دوم میباشد. و بنحوی انجام میشود که حدود ۸ تا ۱۲ شاخه در روی پایه در پایان سال داشته باشیم. شاخه ها را همانند سال قبل به اندازه ۳۰ سانتیمتر نگاه داشته و بقیه آنها را سربرداری میکنیم.
هرس فرمی پابلند انجیر
اصولا هرس فرمی درخت انجیر بصورت پابلند تقربیاَ شبیه به دیگر فرمهای پرورشی درختات میوه پابلند میباشد. ولی ارتفاع در درخت انجیر همانند دیگر درختان پابلند نمیباشد. معمولاَ نهال یا قلمه ریشه داری که از خزانه به بستر اصلی منقل میکنیم از فاصله ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر آن سربرداری مینماییم.
نهال در سال دوم تولید تعدادی شاخه اصلی میکند. که کلیه آنها را به استثنای آخرین شاخه که در بالای تنه دو ساله واقعند حذف مینماییم. در این حال حدود ۵۰ تا ۷۵ سانتیمتر از شاخه مزبور را نگاه داشته و بقیه را قطع می کنیم. شاخه مزبور بعنوان لیدر با محور اصلی درخت بکار میرود.
در سال سوم حدود ۳ تا ۵ شاخه قوی و سالم را در بالای تنه درخت که در جهات مختلف بطرف خارج نیز هستند. زاویه بازتری نسبت به تنه دارند باقی گذاشته میشود. بقیه شاخه ها را حذف می نماییم. شاخه حاصله در روی درخت انجیر به منزله بازو یا شاخه اصلی هستند. در این سال به نسبت یک سوم سربرداری میکنیم. طول و دو سوم باقیماده معمولاَ برابر با ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر میباشد.
هرس فرمی پابلند در درخت انجیر معمولاَ در سال سوم پایان مییابد. زیرا در این سال تنه و شاخه اصلی که فرم درخت انجیر را تشکیل میدهند دقیقاَ مشخص شده اند. در پاره ای موارد در سال دوم تعداد ۳ تا ۵ شاخه روی تنه نگاه داشته میشود. در سال سوم ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر از شاخه ها را باقی میگذاریم. بقیه شاخه ها را سربرداری مینماییم.
هرس باردهی انجیر
هرس باردهی در درختان انجیر با توجه به تنوعی که در انواع آن وجود دارد متفاوت است. عملیات هرس بطور عمومی در تمامی درختان انجیر در دو موقع از سال یعنی اواسط تابستان و اواسط پاییز صورت میگیرد.
برای اجرای عملیات هرس باردهی درخت انجیر، شناخت جوانه انجیر در روی شاخه ها تقربیاَ ضروری میباشد. اصولاَ روی شاخه انجیر دو نوع جوانه تشکیل میشود.
۱- جوانه کشیده و مخروطی که این جوانه همیشه تولید شاخه میکنند.
۲- جوانه گرد و متورم یا جوانه مزبور که جوانه گل بوده که بعداَ تبدیل به میوه میشوند.
جوانه درخت انجیر
بطورکلی جوانه ها ممکن است بطور منفرد و یا دو سه تایی بصورت مختلط در مجاور یکدیگر در روی شاخه تشکیل شوند. حال اگر جوانه منفرد و یا دو سه تایی بصورت مختلط در مجاور یکدیگر در روی شاخه تشکیل شوند.
حال اگر جوانه انتهایی که جوانه چوب است حذف نگردد. جوانه چوب جانبی رشد و نمو نکرده و از بین میروند. در کنار برگ علاوه بر جوانه توضیح داده شده، جوانه تنهایی وجود دارد.
جوانه میوه انجیر معمولاَ از اوایل بهار تا اواسط پاییز ظاهر میشوند. در بعضی از ارقام تعدادی از میوه ها تا هنگام رسیدن فصل سرما کاملاَ نرسیده و به همان صورت در روی درخت باقی میماند.
اگر این گونه ارقام در شرایطی قرار بگیرند که زمستانهای زیاد سرد نداشته باشند. در بهار سال بعد میوه ها با فعالیت درخت به رشد خود ادامه میدهند. انجیر بهاره را که غالباَ بی دانه هستند، تولید میکنند. انجیرهای بهاره معمولاَ در روی شاخه سال قبل تشکیل میشوند. ولی باید توجه داشت هر شاخه یک مرتبه در تمام طول مدت زندگانی خود میوه میدهد.
بنابراین میوه درخت انجیر همیشه روی شاخه جوان همان سال ظاهر میشوند. ضمناَ جوانه هایی که در طول شاخه اغلب خشک قرار گرفته اند قبل از شکفته شدن از بین میروند. فقط جوانه انتهایی باقیمانده موجب نمو طولی درخت و شاخه فرعی میگردد.
هرس درخت انجیر شامل حذف شاخه هایی که یک مرتبه میوه داده اند میشود. برای ایجاد شاخه فرعی در تمام طول شاخه جوانه انتهایی را حذف میکنیم. عمل حذف شاخه جوانه انتهایی مانع طویل شدن شاخه ها و تحریک جوانه فرعی میشوند.
هرس پاییزه انجیر
از شاخه باقیمانده سال قبل که حامل محصول پاییزه هستند. یکی را به عنوان شاخه اصلی انتخاب و بقیه را حذف مینماییم. شاخه مزبور میتواند حامل انجیر بهاره برای سال بعد باشد. این شاخه در آخر زمستان یا اوایل بهار قبل از بیدار شدن درخت باید مانند شاخه سال قبل هرس شود.
هرس سبز انجیر
همانطوری که توضیح داده شد. در روی درخت انجیر دو نوع شاخه مشاهده میشود. که یکی حامل انجیر بهاره است. (میوه ها به اندازه یک فندق میباشد) دیگری شاخه هایی که فاقد انجیر، بهاره هستند. انتهای این شاخه ها بایستی قبل از بیدار شدن درخت قطع و یا حذف شوند.
ضمناَ جوانه انتهایی و کلیه جوانه جانبی شاخه هایی که بعد از این جوانه ها تشکیل میشوند. به استثنای ۲ تا ۳ جوانه انتهایی و کلیه جوانه جانبی شاخه هایی که بعد از این جوانه ها تشکیل میشوند. به استثنای ۲ تا ۳ جوانه جانبی که نزدیک شاخه اصلی واقع شده اند بایستی حذف نمود.
لذا با روشی که ذکر شد. در اواسط تابستان شاخه ها وضعیت خاصی را در روی درخت انجیر خواهند داشت. که به اختصار در زیر توضیح میدهیم.
۱- شاخه ای که از سال قبل حامل میوه کوچک به اندازه فندق میباشند.
۲- شاخه سال حامل جوانه انتهایی، جوانه گل و جوانه چوب جانبی است. عمل هرس در روی این شاخه ها از حذف جوانه انتهایی و جانبی شاخه ها بوده است. این عمل موجب رشد جوانه میوه انجیر موجود و تولید جوانه میوه بهاره سال بعد میشود.
زیتون
زیتون و انجیر و روش پرورش و هرس به شرح زیر میباشد. براساس گزارشات موجود سابقه کشت درخت زیتون به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح میرسد. وطن و سرزمین اصلی این گیاه را سوریه و جنوب ترکیه میدانند.
درخت زیتون گیاهی است که در نواحی مدیترانه و آب و هوای معتدل که زمستانهای ملایم دارند رشد ونمو مییابد. اما چنین بنظر میرسد که درخت زیتون بومی این آب و خاک نمیباشد. عده ای از محققین بر این باورند که زیتون بوسیله فنیقی ها و بعد یونانی ها و رومی ها در اطراف مدیترانه و جنوب اروپا انتشار یافته است.
سرمای شدید زمستان موجب صدمه دیدن پوست درخت زیتون میشود. همچنین برگها و میوه ها میتوانند بر اثر سرما پلاسیده شده و کوچک بمانند.
درخت زیتون را میتوان به روشهای مختلفت تکثیر نمود. از جمله روش های هرس هسته، قلمه ، خوابانیدن شاخه ، پیوند بر روی پایه بذری می باشد. انواع مختلف اولئا را که زیتون یکی از گونه های آن است می توان بعنوان پایه انتخاب نمود.
هرس فرمی زیتون
پس از انتقال نهال زیتون از خزانه به بستر اصلی و رعایت اصول جابجایی درخت و آرایش ریشه، معمولاَ یک سال پس از کاشت در محل اصلی اگر شرایط محیطی در زمستان مناسب باشد. اقدام به هرس تشکیل فرم می نماییم.
در صورتی که شرایط محیطی در زمستان مناسب نباشد. در نیمه دوم اسفند عملیات هرس فرمی صورت میگیرد. اجرای عملیات بدین ترتیب است که پایه نهال را حدود ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر انتخاب میکنیم. بقیه پایه نهال را سربرداری میکنیم.
در طول تنه، شاخه یا جوانه اضافی را حذف میکنیم. فقط در ناحیه ای بطول ۲۵ سانتی متر انتهایی فوقانی، تعداد ۳ تا ۵ شاخه جانبی قوی را بعنوان شاخه اصلی در نظر میگیریم. عمل انتخاب شاخه ها از نظر فاصله نسبت به یکدیگر باید بطور مساوی باشد.
در سال بعد از اولین هرس معمولاَ درخت نیاز به کوتاه کردن یا هرس نوع دیگری غیر از حذف شاخه خشک شده ندارد. از سال سوم به بعد عملیات هرس منحصر به حذف شاخه که بطور نابجا و کج روییده اند میشود.
ضمناَ شاخه ای که شکل تاج و فرم درخت را از حالت مورد نظر خارج میکند. باید اصلاح یا حذف نمود. نکته ای که در تمامی مراحل هرس فرمی مورد توجه است. از مقدار برگ درختان نبایستی زیاد کاست. زیرا درخت زیتون به تابش مستقیم خورشید حساس میباشد.
هرس باردهی زیتون
در درختان زیتون جوانه های گل در اواخر تابستان بین برگ و ساقه جوان همان سال ظاهر میشوند. ولی جوانه های مزبور به حال و رکود تا بهار سال بعد باقی میمانند. در بهار سال بعد جوانه ها رشد کرده و تولید گل میکنند.
تعداد گل معمولاَ در درختان زیتون زیاده میباشد. ولی تعداد میوه در هر درخت علاوه بر تعداد گلهای کامل که تنها گلهای بارور هستند بستگی به عواملی از قبیل قدرت و رشد درخت و شرایط اقلیمی محل دارد. در هر حال گل درخت زیتون معمولاَ بر روی شاخه های یک ساله ظاهر میگردد.
تعداد میوه زیتون را به نحوی تنظیم می کنند. که جوانه در همان سال در روی شاخه های جوان که در سال بعد حامل میوه خواهند بود تمایز مییابد. میوه زیاد زیتون مانع پیدایش و رشد شاخه ها میگردد.
لذا برای رسیدن به این منظور یعنی تبدیل جوانه به شاخه های جوان علاوه بر تنظیم مقدار میوه زیتون، ممکن است جوانه انتهایی هر شاخه را نیز حذف کرد. تا جوانه های مورد نظر فعال گردند.
در برخی موارد مقدار محصول درخت زیتون پس از ۲۰ الی ۲۵ سال کاهش مییابد. بنابراین برای فعال کردن درخت زیتون یا به عبارت دیگر جوان نمودن درخت زیتون، شاخه های اصلی را قطع مینمایند.
از شاخه های جوانب که در روی تنه روییده است. شاخه اصلی تازه ای انتخاب میکنند. این عملیات را بیش از ۴ الی ۵ بار در طول زندگانی درخت زیتون نمیتوان انجام داد.
