شرایط گیاه در جابجایی درخت

در موقع انتخاب درخت باید سالمترین آنها که رشد خوبی دارند برگزیده شوند. عملیات جابجایی درختان صدماتی به سیستم ریشه درخت وارد میآورد. جبران و بهبود کامل این ریشه ها بسته به نوع درخت و شرایط رشد بهبود ریشه ها و استقرار درخت سریعتر انجام میگیرد.

اغلب درختان پس از چند سال مجبور به حذف آنها میشوند. در توسعه و احداث فضای سبز مسکونی، اداری، تجاری، پارکها و خیابانها قرار دارند. تا حد امکان درختان موجود در مکان اولیه خود حفظ و نگهداری شوند.

تخریب و انهدام غیرضروری درختان

تخریب و انهدام غیرضروری درختان موجود در محل نه تنها از ارزش اقتصادی ملک میکاهد. بلکه جایگزینی آنها گران قیمت و زمانی بس طولانی برای رشد طلب میکند. هنگام قطع درختان ناخواسته و در طول مدت ساختمان سازی باید به درختان موجود آسیب وارد نشود. از شکستگی شاخه ها و پوسته برداری یا زخمی سازی ساقه درخت و تراکم خاک اطراف ریشه جلوگیری شود.

بعلاوه برای جلوگیری از رفت و آمد وسائل نقلیه و قرارگیری مصالح ساختمانی در پای ریشه درخت حصار محافظ موقتی در پیرامون درختان موجود تعبیه گردد. در صورت امکان این حصار در حاشیه سایه انداز تاج هر درخت کشیده شود. همچنین از خاک برداری و خاک ریزی در اطراف ریشه پرهیز و خاک رویی برای عملیات باغبانی حفظ گردد. مدیریت و برنامه ریزی دقیق در عملیات جابجایی درختان ضروری است.

عوامل موفقیت در جابجایی درختان

  • استفاده از کود مایع نوتریجکت.
  • گود برداری به فراخور درخت مورد نظر.
  • بارگیری برداری به فراخور درخت مورد نظر.
  • انتقال و بارگیری صحیح درخت به محل جدید.
  • کاشت با روش علمی/ فنی در مکان مورد نظر.
  • داشت درخت در کوتاه مدت و دراز مدت.

شناخت درختان در انتخاب درخت 

درختان براساس شرایط اقلیمی مکان کاشت و کاربرد نظر آنها انتخاب شود. برای مثال شاید یک صاحبخانه درختی سایه دار و سریع الرشد بخواهد در حالیکه برای کاشت در بزرگراهها و کم رشد تر ترجیح دهیم. بالاخره یک مهندس عمران شهری درختی را که مانع دید علائم راهنمایی نیست. یا ریشه های سطحی آنها باعث تخریب پیاده روها و درختان مزاحم تابش نور چراغها برق خیابان و شاخه های بلند آنها با سیمهای برق تداخل پیدا میکنند. در اثر وزش باد سنگینی برف باعث قطع برق میشوند. بعلاوه ریشه  قوی آنها مشکلاتی برای کابلهای زیر زمینی و لوله های گاز و آب شهری ایجاد می کنند.

کیفیت گیاه مورد نظر برای جابجایی درخت

گیاهان سالم که ریشه های قوی و تاجی خوش فرم دارند برای انتقال و عملیات جابجایی درختان مناسب هستند. درختان ستبر _ نیرومند – خیلی بهتر از درختان باریک و دوک مانند میباشند. بطورکلی درختانی که طی سه تا پنج سال زارعی شاخه های قوی و جوانه های سالم و خوش فرم دارند مطلوب میباشند .

بسته به نوع خاص هر درخت معمولاً شاخه های جوان میبایست سالانه بین ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر رشد کنند. در اکثر گونه ها شاخه های اصلی که با زاویه باز روییدهند مناسبتر هستند. به غیر از درختانی که فرم استوانه ای دارند. در ضمن میبایست دقت شود که بن درخت نشان های از پوسیدگی نداشته باشد.

درختان و درختچه های انتخابی میبایست سالم وعاری از بیماری و آفات باشند. پوست تنه محکم بود. هیچ گونه علائم بیماری های قارچی، آفات پوست خوار و ساقه خوار، ترکهای ناشی از سرمازدگی، آفتاب سوختگی و یا زخم و صدمات فیزیکی دیده نشود. باید هر درخت توسط درختکاران مجرب انتخاب شود.

قابلیت انتقال درختان

قدرت ریشه زائی مجدد وسرعت استقرار گونه های مختلف گیاهان متفاوت است. بطور کلی درختچه ها بهتر از درختان و خزان پذیر ها بهتر از سوزنی برگان انتقال می یابند. گیاهانی که از نهالستان خریداری میشوند و یکبار از نهالستان نقل مکان یافته و ریشه های افشان وبهم پیچیده دارند بهتر از گیاهان اصلاحی هستند.

بعلاوه گیاهان گلخانه میبایست چند بار هرس و تاجی متقارن داشته باشند. معمولاً درختان کوچک بهتر از درختانی که قطر تنه آنها به بیش از ۳۰ تا ۳۸ سانتیمتر رسیده است جابجا میشوند و درختان مسن میبایست توسط متخصص درختکاری انتقال یابند. هزینه انتقال با افزایش قطر تنه بالا میرود.

لذا بکارگیری درختان کوچکتر با صرفه تر است بطور کلی اندازه ایده آل بیشتر گونه های گیاهی برای گونی پیچی توپ ریشه (B&B) (یا تو پریشه گونی پیچ) و انتقال به خیابانها پارکهای شهری زمانی است که تنه آنها به قطر ۴ تا ۵ سانتمتر (که از ۱۵ سانتمیمتر بالای سطح خاک اندازه گیری شود.) رسیده باشد . ولی معمولاً بخشهای صنعتی و مسکونی به درختان بزرگتر نیاز دارند.

درختانی که دارای ریشه سطحی هستند بهتر از درختانی که ریشه عمیق دارند جابجا می شوند ، ولی ریشه های سطحی قدرت تحمل خشکی و کم آبی را ندارند و میبایست مرتب آبیاری شوند.

شرایط و خواص خاک در نحوه رشد ریشه

شرایط و خواص خاک در نحوه رشد ریشه تاثیر میگذارد. ریشه ها در خاکهای سبک و زهکش دار، به عمث خاک رفته در حالیکه درخاکهای سیلسی ورسی ها با زهکش نامناسب، در سطح خاک باقی میمانند. در خاکهای شنی رشد جانبی بهتری نیز میکنند. بطور کلی درختانی که در خاکهای رسی / لومی رشد کرده اند ریشه متراکم داشته وبهتر از درختانی که در خاکهای شنی رشد کرده اند جابجا میشوند. بعلاوه انتقال از بستر سنگین به بستر رشد سبک با موفقیت بیشتر روبروست.

PH مطلوب خاک بستر هر گیاه متفاوت است برخی به خاکهای اسیدی و گروهی به خاکهای قلیایی نیاز دارند. لذا میبایست هر گیاه به بستر مناسب رشد خود انتقال یابد. عمق ریشه و میزان گسترش ریشه تحت تاثیر بافت و ساختار وعمق رطوبت خاک بستر میباشد. بهتر است گیاهان به مکانی مشابه با شرایط اکولوژیک محل رشد خود منتقل شوند.

برای مثال اگر درختانی که درمحوطه های محفوظ ونیم سایه رشد کرده اند. به زمینهایی که در مسیر باد یا تابش آفتاب تند قرار دارند انتقال یابند به سختی رشد میکنند وبرعکس این موضوع ، انتقال درختان از مکان آفتابی به مکانی سایه نیز موفقیت آمیز نبودست. با این وصف عملیات جابجایی درختان از محلهای بادگیر و آفتابی به اماکن نیم سایه و محفوظ بهترست. چون تطبیق به شرایط اقلیمی و بستر کاشت جدید به همراه فشارهای طولانی وناخواسته گاهی منجر به رشد نامناسب یا مرگ درخت میشود.

فصل مناسب جابجایی درخت

به دلایل گوناگون عملیات جابجایی درختان همیشه در فصل مناسب صورت نمی گیرد. شرایط اقتصادی یا شرایط آب وهوایی موجود ممکن است در عملیات جابجایی درختان موثر باشند. گاهی کارهای ساختمانی به دلایل مختلف به عقب می افتد و پس از اتمام ساختمانی و حتی خارج از فصل مناسب زراعی مبادرت به احداث فضای سبز میکنند . خوشبختانه باغبانان و متخصصان توانایی جابجایی و کاشت گیاهان در تمام فصول سال را دارند . گیاهان که در گلدان پرورش مییابند.

خصوص اگر کوچک باشند. به سهولت در طول سال باز کاشت نمود. شرایط اقلیمی در اماکن مختلف متغیر است لذا زمان کاشت مناسب هر گیاه درهر اقلیم تفاوت میکند . بعلاوه نوع گیاه و نحوه گود برداری نیز در زمان انتقال موثر است. بطور کلی گیاهان خزان پذیر را بهتر است در پاییز پس از قرارگیری برگها و زمانی که خاک مرطوب است و قبل از یخ سازی بستر ویا در اوائل بهار، قبل از شکوفایی جوانه ها انتقال دهند. درختان در دوران خواب کمترین میزان تعریق را داشته و نیاز آبی ریشه های آنها به حداقل می رسد.

گونه های گیاهی را حتی در زمان یخبندان جابجا کرد. اگر چه این توده را میبایست محفوظ نگاه داشت تا نشکند و به ریشه آسیبی نرساند. بعلاوه ریشه های گروهی از گیاهان در خاک های کمتر از ۴- درجه سانتی گراد رشد نمیکنند . درختان سوزنی برگ را بهتر است در پاییز یا بهار قبل از شروع رشد جوانه جابجا کرد.

عوامل گزینش فصل مناسب انتقال درختان و درختچه ها

  1. درجه حررات و رطوبت خاک بستر.
  2. میزان تابش نور خورشید (آفتاب کامل، نیم سایه، سایه کامل) و شدت وزش باد محل کاشت جدید.
  3. مرحله رشد گیاه ( نهال کوچک یا درختی سالمند).
  4. میزان مقاومت گیاه در برابر شرایط نامطلوب.
  5. طبیعت ذاتی گونه مورد نظر.

رطوبت و حرارت خاک بستر محل کاشت

گیاهانی چوبی (خشبی) به ندرت کاملاً به خواب زمستانی میروند. برخی از فعالیت فیزیولوژیکی آنها بصورت مداوم انجام میگیرد ولی رشد ریشه ها در طول مدت خواب زمستانی محدود میشود. گیاهانی برای ادامه فعالیت های فیزیولوژیک همیشه نیاز به رطوبت خاک دارند.

چون بخش اعظم ریشه در موقع گود برداری وخروج از زمین صدمه میبیند، ریشه های باقی مانده باید رطوبت کافی در دسترس داشته باشند تا گیاه پژمرده و خشک نشود. مطالعات انجام یافته نشان میدهد که حداقل حدود ۶۵ درصد ریشه را باید به سلامت از خاک و مرطوب نگاه داشت و سپس واکاری نمود.

در اقلیم های سرد، درختان خزان پذیر طی چند ماه پاییز و زمستان خزان کرده و در خواب زمستانی باقی میمانند . در این مدت رطوبت ناچیزی را از طریق پوست تنه از دست میدهند. گیاهان همیشه سبز برگهای خود را حفظ کرد. مقدار متناسبی رطوبت در طول مدت سرما از دست میدهند. اگر میزان جذب آب توسط ریشه کمتر از میزان رطوبت از دست رفته باشد برگها یا سوزنها قهوه ای و میمیرند .

جذب آب و رشد در گیاهان خزان پذیر

جذب آب و رشد در گیاهان خزان پذیر تا زمان یخ سازی بستر ادامه مییابد. ریشه بعضی از گیاهان حتی در ۷درجه سانتیگراد نیز به فعالیت خود ادامه میدهد. فعالیت ریشه گیاهان همیشه سبز با کاهش درجه حررات خاک کاهش مییابد ولی به جذب رطوبت خاک ادامه میدهند.

گیاهان میبایست در بسترهای کاشت که رطوبت کافی دارند کاشته شوند. البته خشکی اولیه خاک بستر مانع عملیات جابجایی درختان نمیشود و گیاهان را میتوان پس از کاشت به طرق مختلف (تانکر، جوی و نهر) آبیاری نمود. اگر آبیاری غیر ممکن است جابجای پس از بارش بارانهای پاییزی انجام گیرد.

بطور کلی پاییز بهترین فصل جابجایی درخت است. گیاهی که در پاییز کاشته می شود تا فصل گرم و خشک تابستان کاملاً مستقر خواهد شد. وقتی گیاهی همیشه سبز در این فصل جابجا میشود. دقت شود که بستر کاشت تا یخبندان از رطوبت کافی برخوردار باشد. در زمینهایی که زهکش مناسب ندارند. باید سیستم زهکش احداث کرد. تا آب وطوبت اضافی را از اطراف ریشه دور ساخته و مانع خفگی و پوسیدگی ریشه ها شود.

جابجایی درخت در فصل پاییز

عملیات جابجایی درختان بهتر است در اوائل پاییز انجام گیرد تاریشه ها رشد کافی کرده و مستقر شوند. بعلاوه خاک بستر نیز باید به اندازه کافی گرم باشد تا ریشه گیاه پس از انتقال فوراً شروع به رشد نماید. حرارت ۱۵ تا ۲۱ درجه سانتیگراد در عمق ۱۵ تا ۳۰ سانتی متری خاک ، بخصوص برای شد سوزنی برگان ضروری است.

وقتی انتقال درختان در زمستان صورت میگیرد توپ ریشه گونی پیچ منجمد با سهولت بیشتر جابجا میشود. یخبندان بیش از حد و طولانی ، باعث خشکی ریشه ها نگردد.

درختانی که بصورت ریشه برهنه جابجا میشوند در معرض هوای سرد و یخبندان قرار میگیرند. مجدداً متذکر میشود. که ریشه های درختان فوق کاملاً به خواب زمستانی نمیروند و به فعالیت و رشد ادامه میدهند.

میزان تابش نور و شدت باد

در صورت امکان در اماکن بادگیر عملیات جابجایی درختان در فصل بهار انجام گیرد. اگر انتقال در فصل پاییز ضرورت داشته باشد. بهترست در اوائل پاییز صورت پذیرید تا ریشه ها قبل از بروز یخبندان رشد کافی نمایند. گیاهان همیشه سبز را میتوان توسط گونی پوشانده و از آسیب بادهای تند و سرد دور نگاه داشت.

گیاهان را از محیطهای نیم سایه و ملاسم انتقال نداد. چون معمولاً جابجایی گیاهان از محل کم نو به پر نور باعث ایجاد سوختگی و گاهی خشکی گیاه میشود.

مرحله رشد درخت در هنگام جابجایی

از نظر فیزیولوژیک خواب زمستانی درختان بیشتر در بخش تاج درخت صورت میگیرد و نه در بخش ریشه ، در مناطق سرد شمالی عمیق ترین خواب زمستانی در ماههای دی و بهمن بوده و در مناطق گرمتر در ماههای آذر و دی میباشد. البته خواب زمستانی در درختان خزان پذیری و همیشه سبز متفاوت است. در بسیاری از گیاهان خواب زمستانی از زمان تشکیل و رشد جوانه های انتهایی آغاز میگردد.

بیشتر گیاهان پس از تکامل جوانه انتهایی بهتر جابجا میشوند. معمولاً گیاهان همیشه سبز را میتوان زودتر از خزان پذیر ها در پاییز و دیرتر از آنها جابجا کرد. رشد و فعالیت ریشه گیاهان همیشه سبز در گرما و خشکی فصل تابستان کاملاَ متوقف میشود. پس از بارش بارانهای پاییزی این ریشه ها مجدداً فعالیت خود را شروع میکنند و آماده جابجایی میشوند.

مقاومت درخت در برابر شرایط نامطلوب

توان و تحمل گیاهان در برابر شرایط نامطلوب متفاوت است. کاشت و پرورش گیاهان مقاوم در هر اقلیم خاص آسانتر و بهتر است ولی گاهی گیاهان حساس یا غیر بومی مورد نظر طرح باغ هستند. گیاهان حساس ونیمه مقاوم را بهتر است در فصل بهار جابجا کرده و در صورت امکان در نقاطب محفوظ از وزش باد و نور مستقیم خورشید قرار دهید . اغلب گیاهان بومی یک منطقه مقاوم به شرایط محیطی آن محل هستند.

کولیتوراهای همانگونه ممکناست مقاومتر از ضعیفتر از گیاه ماد باشند. مقاومت گیاه فقط به معنای تاب تحمل در برابر سرما و گرما نیست بلکه توان تحمل در برابر نوسان شدید درجه حراریت نیز میباشد. افزایش و کاهش سریع درجه حرارت در هر موقع سال برای بهزیستی گیاهان نامطلوب است. افت ناگهانی حرارت در پاییز باعث خشکی شاخه های جوان ، جوانه ها و مهمتر از همه خشکی لایه کامبیوم گیاهان ضعیف میشود.

خواب زمستانی درختان

گاهی اوقات در طول زمستان درجه حرارت از ۲۷+ به ۲۹- درجه سانتیگراد تغییر میکند و خشکی بیشتر درختان را باعث میگردد. روزهای گرمتر زمستان گیاهان خزان پذیر فعالیت فیزیولوژیک خود را آغاز میکنند و کاهش ناگهانی درجه حرارت به گیاهان مذکور صدمه میزند. یخبندان های بهاری بخصوص برای انواع گیاهانی که زودتر از سایرین از خواب زمستانی بیرون می آیند مضر است.

برای مثال اگر شاخه های جوان یخ زده و از بین بروند جوانه های جانبی شروع به رشد میکنند.  نیاز به مواد ذخیره اضافی برای تغذیه خود دارند. در نتیجه درخت ضعیف و در برابر ناملایمات آسیب پذیرتر میشود در طول مدت تابستان دمای شهرها در اثر انعکاس نور و حرارت از ساختمانها و پیاده رو و خیابانها ، بیش از روستاها و مناطق جنگلی است.

در هر محیطی، خشکی طولانی تابستان و وزش بادهای گرم و خشک اغلب باعث پژمردگی و سرمای بیش از حد و بخبندان خاک در زمستان نیز به ریشه گیاهان صدمه میزند. فصل زمستان عواملی چون طول مدت برودت ویخبندان، رطوبت خاک و ارتفاع برف (میزان بارش برف) همگی در شدت یخزدگی خاک و در نتیجه به حداقل رسانی درجه حرارت در اطراف ریشه ها تاثیر میگذارند.

طبیعت ذاتی گونه گیاهانی متخب

ذات و طبیعت گیاهی که برای انتقال برگزیده میشود اهمیت بسزایی دارد. تجربه نشان داده است که گیاهان در پاییز یا زمستان براحتی جابجا نمیشوند. اغلب در بهار با موفقیت انتقال می یابند مانند درختان ماگنولیا و درخت لاله. پروهشهای گسترده ای که در مورد تاثیر فشارهای محیط زیست بر کاهش میزان مقاومت گیاهان در برابر بیماریها و آفات انجام گرفته است.

نشان میدهد که آب نامناسب، مواد غذایی و حرارت هر کدام به تنهایی ودر مجموع مقاومت گیاه رادر برابر بیماریها و آفات کاهش میدهند. باید به خاطر سپرد که درختان در زمان انتقال از لحظه ای که گود برداری شروع میشود تا زمانی که درمکان جدید مستقر میشوند تحت فشار هستند.

لذا باید شرایط مناسب رشد آنها را فراهم آورد. صدمات مکانیکی و شیمیایی نییز به اندازه ی فشارهای محیطی به درخت آسیب وارد می آورد. بسیاری از مشکلات و بیماریهای درختان را با انتخاب و کاشت صحیح و ایجاد شرایط محیطی مناسب به حداقل رساند. بطور کلی انتقال گیاهاk در بهار و تابستان، وقتی که رشد برگها به سرعت انجام میگیرد ، توصیه نیمشود چون در این زمان نیروی ذخیره ای گیاه و رشد ریشه کم است و گیاه انرژی خود را صرف رشد بخش تاج میکند.

معمولاً وقتی عملیات جابجایی درختان در تهران دراواخر بهار و تابستان انجام میگیرد درخت را پس از برداشت از گودال مدتی در مکانی سرد مرطوب نگاه دارد.  سپس به مکان جدید برده و میکارند. باید توجه داشت که ریشه گیاهانی که در دوره رشد منتقل میشوند. باید حداقل آسیب را ببیند و همیشه مرطوب نگاه داشته شوند.

جدول سهولت انتقال و مناسبترین فصل جابجایی چند گیاه

سهولت انتقال برحسب مقاومت و سرعت استقرار درخت به ۴ درجه تقسیم میشود.

درجه ۱ : گیاهانی که با سهولت انتقال می یابند.

درجه ۴ مشکلترین درختان برای جابجای هستند.

نام فارسی گیاه نام علمی گیاه فصل مناسب جابجایی درخت سهولت انتقال از ۱ تا ۴
انواع نراد Ables sp اوائل بهار ۲
انواع افرا Acer sp اوائل بهار ۲
شاه بلوط هندی Aesculus اوائل بهار ۲
عرعر Ailbnthus altissima اواخر زمستان ۱
انواع توسکا Alnus sp اواخر زمستان ۱
انواع توس یاغان Betula sp اوائل بهار ۳
کانالپا – جوالدوزک Catapa sp اوائل بهار ۴
دغدغان Catalpa sp اوائل بهار ۱
ارغوان Carcis sp اواخر زمستان ۱