انواع بیماری قارچی گیاهان
گیاهان در طول دوره رشد گاهاً بوسیله یک یا چند عامل بیماری قارچی گیاهان مورد تهاجم قرار می گیرند. بطور یکه سالیانه بیماری قارچی گیاهان بیلیونها دلار در سراسر جهان به محصولات کشاورزی خسارت میزنند. قارچها نسبت به سایر عوامل بیماری زا از تنوع بیشتری در شکل و نحوه عمل، سیکل و تاریخچه زندگی دارند. اندام قارچ ها بیماری زا بصورت رشته ای در نوع بیماری زا غیر رشته ای میباشد.
بیماری قارچی گیاهان از مهم ترین عوامل بیماری زا در گیاهان محسوب می شوند. چرا که فاقد کلروفیل بوده و مواد غذایی خود ار بصورت انگل اجباری از گیاهان زنده و یا بطور انگل از مواد مرده تامین مینمایند. در حال حاضر بالغ بر صدهزار گونه قارچ در دنیا شناسایی شده است. که در تولید مثل جنسی در قارچها سه مرحله پلاسموگامی، کاریو گامی و مرحله تقسیم هسته یا کاهش کورموزومی انجام میگیرد.
مرحله پلاسمو گامی پروتوپلاسم سلول نر و ماده باهم ترکیب و یک پروتوپلاسم واحد را تشکیل می دهند. این مرحله دو گامت با فاکتور جنسی متفاوت نزدیک هم قرار گرفته و سلول دی کاریوتیک یا n+n تشکیل میدهند. کاریو گامی هسته نر و ماده سلول دی کاریو تیک ترکیب و هسته دیپلوئید یا ۲n کورموزمی سلول تخمرا تشکیل میدهند. مرحله تقسیم هسته، هسته ۲n کروموزمی سلول تخم با کاهش کروموزمی تبدیل به چهار هسته n کروموزمی در ادامه، اطراف هر هسته را مقداری سیتوپلاسم و یک دیواره احاطه میکند که در نهایت یک اسپور قارچ تشکیل میشود.
تولید مثل غیر جنسی قارچها
در تولید مثل غیر جنسی اندامهای جنسی نقش ندارند. تولید مثل غیر جنسی در قارچها بروش قطعه قطعه هیف، تقسیم سلولی، جوانه زایی، تولید کلامیدوسپور و تولید اسپور انجام میگیرد. روش قطعه قطعه هیف، سلولها ار محل دیواره عرضی هیف (ریسه) جدا که به هر واحد آن آرتروسپور میگویند. در تقسیم سلولی در وسط هر سلول مادری ، فر ورفتگی ایجاد و همزمان آن هسته و سیتوپلاسم دونیم میشوند.
سپس با ایجاد دیواره عرضی سلول مادری ب دو سلول اندازه و شکل مشابه تقسیم میشوند. در تولید مثل غیر جنسی بروش جوانه زایی برجستگی جوانه مانندی از سلول مادری بوجود میاید که شروع به رشد و نمو میکند. همزمان باآن، هسته مادر نیز تقسیم و همراه با سیتوپلاسم به جوانه منتقل میشود.
در نهایت جوانه بعد از مدتی بصورت اسپور از سلول مادری جدا میشود. اسپورها روی پایه کنیدیوفور یا در داخلها گدان تشکیل میگردند. کنیدیوفور پایه ای شبیه هیف میباشد که در انتها یا قسمت جانبی آن اسپور قرار میگیرد این نوع اسپورها غیر جنسی کنیدی و به پایه آن کنیدیوفور یا کنیدی بر میگویند. کلامیدو سپورها سالکروتهایی که بصورت غیر جنسی تولید شدند. که جزو ساختمان بقاء و دوام قارچ میشوند.
علایم بیماری گیاهی ناشی از قارچها
- لکه برگی : زخمهای مجزا از سلولهای مرده روی بافت بر گ بین یا روی رگبرگها، اغلب با یک مرکز روشن و حاشیه مشخص تیره و گاهی همراه با یک هاله زرد میوه قارچی اغلب در بافت مرده قابل مشاهده میشود. مثال لکه برگی توت فرنگی.
- برگ تاولی : بخشهای برگ یا بافت متورم و دمل مانند یا تغییر رنگ میدهد مثال: برگ تاولی بلوط
- ریزش برگ سوزنی: لکه روی برگهای سوزنی مخلوط داران ایجاد و از نوک قهوه ای و بافت میمیرد و برگ قبل از بلوغ میریزد. مثال : ریزش برگ سوزنی درخت داگلاس – فیر.
- آنتراکنوز : زخمهای فرورفته روی برگها، ساقه و میوه روی نواحی بافت مرده ، که اغلب در حاشیه یا کنار رگبرگها دیده می شود. مثال : آنتر اکنوز تمشک.
- اسکاب: زخمهای مشخص فرورفته یا بر آمده روی برگها و میوه و غده. مثال : اسکاب سیب.
- دای بک: مرگ سر شاخه که از نوک شاخه شروع و به سمت قاعده آنها پیش میرود. مثال: مرگ ناگهانی بلوط.
- شانکر : زخمهای مشخص ، اغلب بیضوی شکل روی شاخه و ساقه که بافت آوندی را تخریب میکنند. ممکن است فرورفته، برآمده یا شکاف دار ظاهر شوند، باعث پژمردگی ، دای بک و مرگ شاخه میشوند. مثال شانکر سیستوسپرایی کاج میلاد.
- پوسیدگی ریشه و طوقه: مرگ ریشه موئین تا مرگ کل سیستم ریشه که اغلب به داخل طوقه کشیده میشود و میتواند اطراف قاعده ساقه را فرا گیرد. باعث پژمردگی ، دای بک و مرگ اجتماعی گیاهی میشوند. مثال: پژمردگی روندرون ( یا پوسیدگی فیتوفترایی ریشه).
- پوسیدگی قلمه : پوسیدگی سیاه روی قلمه در بستر تکثیر اثر میگذارد که از انتها قلمه شروع و به طرف بالا پیش میرود وبه سرعت قلمه را از بین میبرد. مثال ساق سیاه شمعدانی گونه ای.
- مرگی گیاهچه: بذور گیاهچه قبل (مرگ گیاهچه قبل از سبز) یا بعد از (مرگ گیاهچه پس از سبزی) سبزی کشته میشوند. مثال مرگ گیاهچه ناشی از گونه پیایتوم.
- پوسیدگی نرم: اندام گوشتی همچون پیازها ، کورمها ، ریزومها ، غده و میوه لهیده، آب گزیده و نرم میشوند. ممکن است بافت در نهایت رطوبت خود را از دست میدهد. سخت و چروکیده و مومیای شود. پس از برداشت عمومیت دارد. مثال پوسیدگی نرم ریز و پاپایا.
علایم رشد قارچ ها
- پوسیدگی خشک: فساد خشک وترد اندامها گوشتی. مثال پوسیدگی فوزاریومی سیب زمینی.
- پژمردگی دائم / پژمردگی آوندی: بافت آوندی مورد حمله قارچها قرار میگیرد. در نتیجه بافت مذکور تغییر ردگ داده و عمل حیاتی خود را انجام نمیدهد. اجتماع گیاهی پژمرده میشود. مثال بیماری هلندی نارون.
- پیچیدگی برگ: برگ تعییر رنگ داده بدشکل و اغلب از کناره پیچیده میشوند. مثال پیچیدگی برگ هلو.
- ریشه گرزی: ریشه متورم، دوکی یا گرزی شکل میشوند. مثال ریشه گرزی خاجیان.
- علایم رشد غیر عادی / شکل ظهور گالها: تورمهای رشدی، گرد یا دوکی شکل روی برگها ، ساقه، ریشه یا گلها مثال: زنگ سیب – سرو.
- زگیلها: تورمهای رشدی زگیل مانند روی ساقه و غده. مثال : زگیل سیب زمینی.
- جاروی جادوگر : انشعابات زیاد شاخه ها که شبیه جاروی دوکی میشود. مثال: جاروی جادوگر کاکائو.
- زوال رنگ: طویل سازی بیش از حد جوانه و کلروز، در نور کم یا بوسیله هورمونهای تحریک میشود. مثال بیماری احمقانه برنج.
- علایم ریزش برگ و میوه / شکل ظهور آلودگی دم برگها و دم میوه باعث ریزش قبل از بلوغ آنها میشود. مثال آنتراکنوز درختان سایه دار.
سموم قارچ کش
قارچ کش عموماً بر اساس نحوه اثر بیوشیمیایی گروه بندی میشوند. خاصیت حفاظت کنندگی، معالجه کنندگی و یا ریشه کن کنندگی از مهم ترین اطلاعات قارچ کش محسوب میشوند. عواملی نظیر انعطاف پذیری استفاده از قارچ کش، قابلیت اعتماد به سموم کنترل ادعا بوسیله کارخانه سازنده، قابلیت تحرک در داخل گیاه، توانایی انتشار مجدد در سطح گیاه و قدرت رقابت با دیگر آفت کشها از مهم ترین خصوصیات قارچ کش ها میباشد.
منظور از سیستمیک سموم قارچ کش به معنی حرکت قارچ کش در درون گیاه هدف است نه پاتوژن . جابجایی قارچ کشهای سیستمیک از مسیرهای آپوپلاستیک (حرکت در فضای آزاد بین سلولی، دیواره سلولی و آوندهای چوبی.) صورت میگیرد ویا دارای حرکت سیمپلاستیک (حرکت درون پلاسمودسماتا از سلولی دیگر.) میباشد.
قارچ کش معدنی گیاهان
نوع دیگری از قارچ کش ها بنام قارچ کشهای معدنی شناخته میشوند که در ترکیب آن گوگرد و ترکیبات مسی وجود دارد. گوگرد اولین قارچ کش موثر و این ماده بعنوان قارچ کش محافظتی است. که روی جوانه زنی کنیدیوم اثر بازدارندگی دارد.
گوگرد کلوئیدی و گوگرد جوشیده و آهک مورد استفاده قرار میگیرد. فعالیت انتخابی گوگرد علیه سفیدکهای پودری ممکن است به خصوصیات رشد بی حفاظ و منحصر به فردشان نسبت داده شود و یا ممکن است ناشی از جذب بوسیله لایه چربی کنیدیوم باشد.
گوگرد غیر آلی به شکل گوگرد عنصری و یابصورت مخلوط گوگرد- آهک بکار برده میشود سم مذکور را میتوان بصورت گرد یا پودر و تابل بکار برد. عمومی ترین قارچ کش گروه گوگرد ترکیبات آلی بنام دی تیوکاربامات هستند. ترکیبات آلی گوگرد از قارچ کشهای محافظ خیلی موثر و در حال حاضر از رایج ترین قارچ کش بصورت سمپاشی محسوب میشوند.
قارچ کشهای آلی گوگرد دار گروه اول
- تیرام : اولین تیوکاربامات قارچ کش است که امروزه بعنوان یک محافظ مهم استفاده قرار میگیرد تیرام دارای دو مولکول اسید دی تیوکاربامیک است که از طریق آمینوهیدروژن، جانشین بوسیله گروه متیل بهم وصل شدند. سم تیرام جهت ضد عفونی بذور به میزان ۲۵۰ گرم در ۱۰۰ کیلو با مصرف میشود. از این سم در ضد عفونی بذر سبزیها ، پیاز گلها و خاک استفاده میشود.
- فربام این سم واکنش دی تیوکاربامات هابا یک فلز بدست میآید. فربام پودر سیاه رنگی است دارای دامنه فعالیت وسیعی و بنامهای تجاری فربام ، فرموسید ، فربرک و کاربام سیاه شناخته می شود. فرمولاسیون پودر قابل تعلیق ویا گرد فربام بصورت ۷۶ درصد به بازار مصرف عرضه میشود قارچ کش مذکور جهت مبارزه با بیماری لکه سیاه سیب و گلابی انبونک آلو امراض قارچی گوجه فرنگی و سیب زمینی ، هندوانه ، خربزه و… مورد استفاده قرار میگیرد.
- زیرام این قارچ کش از دو مولکول اسید دی تیو کاربامیک و یک اتم روی ترکیب یافته است . زیرا بصورت پودر سفید رنگ و جزو سموم محافظتی محسوب میشود. زیرام روی بیماری آنتراکتوز خانواده کدوئیان، پوسیدگی میوه فلفل ، بادزدگی سیب زمینی و گوجه فرنگی و همچنین بلایت آلترناریابی گندمک تاثیر خوبی دارد. سم زیرام روی ظروف مسی و آهنی واکنش نشان می دهد و لذا نباید در داخل این گونه ظروف ریخته شود. سم زیرام در بازار بنام متازان ، کاربازین و کاربام وایت شناخته میشود. از ویژگی مهم این قارچ میتوان به چسبندگی خوب و قابلیت اختلاط آن اشاره نمود.
قارچ کش آلی گوگرد دار گروه دوم
- مانب: مانب از قارچ کشهای خوب علیه بیماریهای شاخ و برگ و میوه بخصوص در گوجه فرنگی و انگور است. از نظر شیمیایی مانب اتیلن بیس دی تیو کاربامات منگنز که بنامهای دیتان ام -۲۲ یامانزات شناخته میشود. چنانچه مانب روی مانکوزب افزوده شود. خاصیت گیاه سوزی آن از بین میرود. مانب روی تمامی بیماری قارچی گیاهان به جز سفیدکهای سطحی و سیاهک ها مورد استفاده قرار میگیرد.
- زینب: دیتان زد -۷۸ و پارازات سی و لوناکول بنام تجاری زینب شناخته میشوند. که از نابام قویتر و با جانشینی سدیم در نابام بوسیله روی (ZN) حاصل میشود. زینب ماده ای سفید رنگ است که در آب بصورت غیرمحلول و در مقابل نور و رطوبت تجزیه میشود. جهت ضدعفونی خاک به نسبت ۳ گرم در متر مربع ویا ۳۰ کیلو گرم در هکتار میتوان از سم زینب استفاده نمود. این سم روی اغلب بیماری قارچی گیاهان به استثنای سفیدکهای سطحی و سیاهک موثر میباشد.
- نابام: قارچ کش نابام بنامهای دیتان دی -۱۴۰ ، دیتان A -40 پارازات مایع در بازار مصرف وجود دارد. این قارچ کش غیر پایدار و محلول در آّب و لذا دارای خاصیت گیاهسوزی است. نابام بر روی باد زدگی سیب زمینی و گوجه فرنگی و همچنین بلایت گیاهچه ناشی ازپیتیوم ، فوزاریوم و ریزوکتونیا موثر است برای جلوگیری از گیاهسوزی به آن سولفات روی اضافه میشود.
مهم ترین قارچ کشهای کربن دار
این نوع قارچ کشهای کربن دار در ترکیبات خود دارای حلقه بنزین تقربیاً به هم شبیه میباشند.
- تترا کلرونیتروبنزن
- پنتا کلرونیتروبنزن
- سولفو سیانودی نیتروبنزن
قارچ کش با ترکیبات حلقوی هتروسیکلی
در این گروه قارچ کشهایی نظیر کاپتان وجود دارد. که بنامهای فتالامیدها، دی کاربوکسیمید شناخته میشوند. کاپتان گسترده ترین قارچ کش مصرفی این گروه محسوب میشود از سم کاپتان جهت مبارزه با بیماریهای لکه سیب و گلابی، سفیدک های داخلی و سفیدکها سطحی گل سرخ و زنگ میخک استفاده میشود. قارچ کش کاپتافول اغلب برای ضد عفونی بذور توصیه میشود این سم روی سفیدک دروغین نیز تاثیر مثبتی دارد.
با توجه به گیاهسوزی پایین این قارچ کش آنرا میتوان بصورت یکبار سمپاشی جهت کنترل لکه سیاه سیب استفاده نمود. فولیت نوع دیگری از قارچ کش هتروسیکلی که بنامهای فولتون وارتوفالین معروف است. این قارچ کش علاوه بر بیماری قارچی گیاهان که بوسیله کاپتان کنترل میشوند. علیه سفیدکهای پودری و برخی زنگ نیز موثر است. کاپتان کاپتال فول فولیت تجیحاً باگروه سولفیدریل انزیم واکنش نشان و ممکن به گروه آمینی نیز حمله و از عمل آنزیم که گروه سولفیدریل ندارند ممانعت نمایند.
قارچ کش های سیستمیک
قارچ کشهای سیستمیک در زمان استفاده در خاک بصورت مخلوط از طریق ریشه گیاهچه جذب و بوسیله شیره گیاهی در قسمتهای مختلف گیاه پخش میشود. لذا گیاه در طول دوره رشد علیه بیماری قارچی گیاهان مصون میماند.
الف) ترکیبات اکساتیین، قارچ کش ویتاوآلس که از آن جهت ضدعفونی بذر علیه سیاهکهای آشکار و پنهان استفاده میشود. سم پلانت واکس که علیه زنگ ها از کاربرد خوبی برخوردار است.
ب) معروفترین بنزیمیدازول در فروشگاه سموم دفع آفات نباتی بر اساس نقش علمی در کنترل وسیعی از اسکومیست، بازیدومیست و قارچ ناقص میباشد. توسعه قارچ کش سیستمیک در دهه ۱۹۶۰ شامل بنزیمیدازول از جمله بنومیل ، کاربندازیم ، تیوفانات متیل ، فوبر یدازول وتیانبدازول بود.
نحوه اثر بنزیمیداوزل براساس تاثیر روی تولولین میباشد تابنداوزل در سال ۱۹۶۱ بوسیله شرکت مرک المان بعنوان ضد انگل روده ساخته شد. خصوصیات سیستمیک و قارچ کشی آن در سال ۱۹۶۴ به اثبات رسید. از این قارچ کش در سبزیجات محصولات زراعی، درختان میوه، گیاهان حاشیه ای، چمن، گیاهان حفاظتی و غلات استفاده میشود. از دیگر قارچ کشها ضد توبولین میتوان به فنیل کاربامات اشاره نمود. که قارچهای مقاوم به بنزیمیدازول فعال هستند.
مشخصات قارچ کش سیستمیک ایده ال
- ماده مزبور به اندازه کافی جذب و از نقطه کاربرد به جایی که عامل بیماری زا وجود دارد. حرکت و خود را به آنجا برساندو.
- اگر در قسمت خوراکی گیاه مصرف شود. سمیت آن برای پستانداران باید خیلی پایین باشد.
- ماده مزبور نباید اثر معکوس روی گیاه داشته باشد و باعث کاهش کیفی و کمی محصول شود.
- متناوباً ماده مزبور ممکن است باعث تغییر متابولیسم میزبان در جهت مقاومت بیو شیمیایی فیزیولوژیکی نسبت به عامل بیماری قارچی گیاهان شود.