بیماری سیاهک آشکار گندم

بیماری سیاهک از جمله بیماری غلات و گندم که تقربیاً در هر یال زراعی در مناطق گندم خیز کشورمان با شدت و میزان متفاوت بروز میکند. شدت خسارت بیماری غلات و گندم بسته به شرایط اقلیمی، گونه گندمو نژادهای فیزیولوژیکی قارچ عامل بیماری متغیر مینماید. عامل بیماری صرفاً روی گلها فعالیت داشته و گاهاً قسمتی و یا تمامی سنبله را آلوده مینماید. این آلودگی بگونه ای ادامه مییابد. در نهایت سنبله بصورت یک توده سیاه درمیاید. اسپورهای سیاه رنگ بعد از آزادی، بوسیله باد روی سنبله پایه هی سالم منتقل و آلودگی بطور معمولی هنگام گرده افشانی انجام میگیرد. با قرار گیری اسپورها در مجاورت کلاله، لوله تندشی تولید میشود. پس از ۱۰-۸ روز به میکروپیل میرسد.

عامل بیماری غلات و گندم در بین سلولهای کیسه جنینی به استثنای بخش ریشه چقدر قادراست تا مدت ۵-۴ سال به حالت کمون در این ناحیه بسر برده و همزمان با جوانه زدن بذر، عامل بیماری هم فعالیت خود را از سر گیرد. مناسبترین شرایط جهت ایجاد آلودگی، وجود رطوبت و بارانهای خفیف میباشد. جهت مقابله با بیماری سیاهک آشکار از سمومی استفاده میشود. تا در دانه نفوذ و فعالیت عامل بیماری را متوقف کند. سمومی نظیر ویتاواکس ۶۵ درصد، کارباندازول ۶۰ درصد، تیوفامین ۸۰ درصد، سرکوبیم ام ۷۰ درصد هر کدام بنسبت ۳ در هزار کارآیی مناسبی در مقابله با این بیماری دارند.

بیماری سیاهک پنهان گندم

متاسفانه این بیماری غلات و گندم در سراسر جهان ود مناطق نسبتاً معتدل و مرطوب از انتشار بالایی برخوردارست. قارچ عامل بیماری از خانواده TILLETIACEAE و جنس Tillatin میباشد. علائم بیماری غلات و گندم در مزرعه کم و بیش با کوتاه ماندن طول ساقه و گاهی کاهش تعداد برگها و نیز کوچک ماندن آنها مشخص میشود. رنگ سبز برگهای بوته بیماری در سطح بین گره فوقانی به آبی مایل به سبز تبدیل میگردد. پوشه معمولاً کمرنگ و برنگ زیتونی در می آید. سنبله بیمار گاهی کوتاهتر و گاهی درازتر از سنبله سالم میباشند.

پوشه و پوشینه سنبله بیمار بیشتر از پوشه و پوشینه سالم از یکدیگر باز میگردند. معمولاً دانه بیمار کروی و محتویات داخل دانه تبدیل به توده سیاه رنگی میشوند. در زمان خرمن کوبی، اسپورها از دانه آلوده آزاد و روی دانه گندم قرار میگیرند. قوه نامیه کلامیدوسپورها هم فعالیت خود را آغاز و از راه کوتیکول و یا کلاهک جوانه انتهایی به بین سلولهای گیاهی رخنه و خود را به جوانه مرکزی گیاهچه میرسانند.

سه گونه از جنس Tilletia که به گونه مختلف گندم و چاودار حمله میکنند.

  1. Tilletia caries
  2. Tilletia fotida
  3. Tilletia controversa

ضد عفونی بذور گندم قبل از کاشت با ویتاواکس و تریتیزان به نسبت ۱ تا ۲ در هزار نقش بسیار تعیین کننده روی عامل بیماری دارد.

سفیدک سطحی غلات

قارچ عامل بیماری غلات و گندم بتعداد زیادی از گیاهان خانواده گرامینه وحشی حمله و برخی از ارقام این قارچ بطور انحصاری روی گیاه زندگی کند. علائم و نشانه بیماری بطور معمول بوی قسمتهای پائینی ساقه و برگها ظاهر شود. چنانچه شرایط محیطی مساعد باشد. قسمتهای دیگر گیاه نظیر برگهای بالایی ساقه و سنبله نیز مورد تهاجم عامل بیماریزا قرار خواهد گرفت. در اثر این بیماری لکه پراکنده و کوچک در سطح پهنک و نزدیک رگبرگها ایجاد میشود. لکه بتدریج بزرگتر و به یکدیگر متصل میشوند. تا اینکه تمام عرض برگ را احاطه کنند.

در ابتدا رنگ این پوشش عنکبوتی سفید روشن بوده و بتدریج برنگ خاکستری چرک و درنهایت به رنگ قهوه ای روشن در میاید. از مهمترین راههای مقابله با این بیماری مراقبتهای زراعی و استفاده از ارقام مقاوم در برابر بیماری غلات و گندم اشاره کرد. همچنین در صورت افزایش خسارت حاصل از بیماری در سالهای قبل از ترکیبات گوگردی یا کارتان استفاده شود.

سپتوریوز برگ گندم

زمان بروز اولین علائم بیماری بسته به رقم گیاه و شرایط اقلیمی در سالهای مختلف متفاوت و به اشکال مختلف بروز میکند. این علائم گاهی بصورت لکه کوچ گرد یا بیضی رنگ پریده و بطور پراکنده روی برگها و غلاف ظاهر میشود. در مورد دیگر لکه متعدد بزرگ و بصورت نوارهای مستطیل شکل، پهنه برگ را میپوشاند. در روی برگهای اولیه که با خاک تماس دارند. ابتدا لکه های کوچک بصورت رنگ پریده در می آید. بتدریج بزرگ و برنگ زرد تغییر مییابند. با گسترش بیماری در روی اندامهای گیاه و با مهیا بودن شرایط مناسب، در سطح لکه نقاط سیاه رنگ کوچکی بنام پیکنید تشکیل میشود.

براساس بررسیهای بعمل آمده عامل این بیماری غلات و گندم در ایران Septoria tritic که آلودگی اولیه آن از طریق خاک صورت میگیرد. دوره کمون بیماری در حدود ۱۰-۶ روز و پیکنید پس از گذشت ۲۰-۱۵ روز تشکیل میشوند. قارچ عامل بیماری در فصل تابستان بعد از عملیات برداشت محصول بصورت پیکنید روی بقایای محصول، کاه و کلش آلوده روی خاک در مزرعه باقی می ماند. در فصل پاییز و با شروع بارندگی پیکنیورسپورها بعد از خروچ از پیکنید با ایجاد جوانه و ایجاد آلودگی میکنند. اقدامات مهم در راستای مقابله با این بیماری شامل استفاده از ارقام مقاوم، حذف بقایای گیاهی در مزرعه و از بین بردن علفهای هرز گرامینه حساس میباشد. سمومی نظیر مانب، مانکوزب وبنومیل روی بیمار اثر خوبی دارد.

سیاهک سخت یا پوسیده جو

بیماری سیاهک سخت در اکثر مزارع جو در کشورمان طی سالهای مختلف با شدت متفاوتی بروز میکند. در کل اهمیت آن کمتر از سیاهک آشکار جو است. عامل بیماری سیاهک سخت منحصراً در سنبله به حالت توده نمایان و بطوریکه شکل سنبله آلوده بدون آنکه بطور محسوسی تغییر یابد. توده سیاه کلامیدوسپور در غشایی نازک جانشین مواد درونی سنبلک میگردد. هنگام خرمن کوبی آزاد میشود. بر روی دانه قرار میگیرد. معمولاً تمام گلهای زایای یک سنبله مورد حمله قارچ عامل بیماری قرار میگیرد.

پخش و انتشار اسپور در نتیجه پاره شدن قاعده پوششهای گل هنگام خرمن کوبی صورت گرفته و اسپورهای آزاد و به قسمت جدار وارد گیاهچه و در گیاه ایجاد آلودگی میکند. استفاده از سم ویتاواکس و تریتیزان به نسبت ۲ در هزار ضدعفونی بذور توصیه میشود.

جدول بیماری اصلی غلات گندم

اقدامات کنترلی انتقال و انتشار عامل بیماری زا
واریته مقاوم، کنترل نسبی با سمپاشی مایه تلقیح از منابع دور آمده و انتشار ثانویه سریع از طریق اسپورها است زنگها
Puccinia gramins
p>recondite
P.striformis
کندن گیاهان مبتلا به بیماری چنانجه آلودگی کم باشد درمان بذور باقارچ کشهای سیستمیک بذر زاد داخلی ، آلودگی از طریق تخمدان بدون علائم ظاهری سیاهک آشکار
Ustilago nuda
تناوب، بذور تمیز و ضدعفونی شده با ترکیب یک قارچکش سیستمیک و یک محافظت کننده سمپاشی هنگام ظهور خوشه ها بذر زاد و خاکزاد، آلودگی اولیه در دانه های انفرادی و انتشار ثانویه در محصول سرپا سیاهک جزیی
Neovossiaindica
تناوب، استفاده از بذور تمیز مانند بیماری بالایی بذر زاد و خاکزاد، انتشار ثانویه وجود ندارد ، آلودگی بذر و خاک هنگام برداشت سیاهک پنهان
Tlletia tritici
T.lavis
واریته مقاوم، بهداشت مرزعه ، کندن و از بین بردن بوته های آلوده ، کشت در آب وهوای گرم، درمان بذور بذرو آلوده، کاه آلوده و خاک آلوده منبع اینو کوکرام اولیه هستند انتشار ثانویه وجود ندارد سیاهک برگی
Uroystis agropyri
واریته مقاوم، سمپاشی اینوکولوم از منابع دور دست میاید، انتشار ثانویه سریع بع وسیله کنیدیها سفید پودری
Erysiphe graminis
تناوب، شخم در هوای گرم، بهداشت ، بذور تمیز، کاربرد نماتدکش گرانول در خاک بذر و خاک با گالها آماده میشوند ، انتشار ثانویه وجود ندارد نماتد گال بذری
Anguina tritici
تناوب، شخم تابستانه ، بهداشت کاربرد نماتد کشها خاک آلوده و سیست، انتشار ثانویه امکان دارد. نماتد سیست یا بیماری مولیا
Molya Heteordera Avenae
آفت سن گندم

جنسهای مختلفی از سن، محصول گندم را در مناطق مختلف کشورمان مورد حمله قرار میدهند. سن Eueygaster integriceps put برنگهای مختلف و بطول ۱۳ میلیمتر میباشد. سر این سن مثلثی شکل و عرض سربیشتر از طول آن میباشد. سن گندم در دو مرحله به گیاه خسارت وارد میکند. مرحله اول زمانیکه حشرات کامل از کوه به مزرعه رسیده باشند. مصادف با اوایل بهارست. در این موقع از فصل سنها از برگها و ساقه نرم گیاه تغذیه کرده وباعث چوک شدن سنبله گندم خواهند شد.

مرحله دوم خسارت مربوط به پوره است. بدین معنی پوره بعد از خروج از تخم از دانه نرم و لطیف داخل سنبله تغذیه و باعث لاغر شدن دانه  میشوند. آفت سن بصورت حشره کامل ودر کوهها وزیر علفهای هرز قادرست. زمستان گذارنی کند. در اوایل بهار و با مساعد شدن هوا سنها به سمت مزرعه پرواز و پس از چند روز تغذیه جفتگیری و ماده شروع به تخمگذاری میکنند. پوره بعد از ۳-۲ روز پس ازتفریخ از تخم، شروع به تغذیه از شیره نباتی برگها و جوانه میکنند.

دستور العمل مبارزه با سنهای مضر غلات و گندم
  • حداقل آلودگی قابل مبارزه برای سن مادر یک عدد در متر مربع در مورد پوره ۵-۴ عدد در مترمربع میباشد.
  • مقدار سم مصرفی از سموم سومیتیون یا لبایسید برای سن مادر و پوره سنین یک دو و سه به میزان ۲/۱ لیتر در هکتارست.
  • سمپاشی بر علیه سن مادر بلافاصله پس از مهاجرت سنها از کوه به مزارع.
  • بازدید منظم از مزارع تا اینکه حداقل سمپاشی برعلیه سنها صورت گیرد.

بیژن صمغ آبادی.