باکتری بیماری زا گیاهان
باکتری بیماری زا در گیاهان، باکتریها جزء گیاهان پر و کاریوت محسوب میشوند. از نقطه نظر ایجاد بیماری در گیاهان بعد از قارچ ها و ویروس ها قرار میگیرند. باکتریها میکرو ارگانیسمهای تک سلولی هستند که علاوه بر غشاء سیتوپلاسمی دارای دیواره سلولی نیز بوده. در مقابل فاقد هسته مشخص میباشد. به استثنای باکتری بیماری زا گیاهان جنس STREPTOMCES که رشته ای شکل میباشند.
تقربیاً تمامی باکتریهای بیماری زا میله ای هستند. باکتری بیماری زا گیاهان ساده یا رشته ای بطور تکی و با چشم غیر مسلح قابل شناسایی نیست. سلول باکتری معمولی تقربیاً ۵/۱ تا ۱ میکرومتر طول و ۵/. میکرومتر عرض دارد. استحکام سلول باکتری بدلیل دیواره سلولی محکم در بیشتر باکتریها است. در اغلب باکتریها بیماری زای گیاهی سلولها بوسیله تاژکها متحرک هستند. سلول باکتری بوسیله غشاء محدود نبوده. هسته حقیقی ندارد. مواد هسته ای بصورت متراکم در قسمت مرکز وجد دارد که شامل ژنوم یا مواد ژنتیکی باکتری میباشد. تکثیر سلولهای باکتری بصورت تقسیم دو تایی میباشد. بعلاوه سلول باکتریها از طریق جوانه و همچنین تکه تکه تکثیر میشوند. بقای قارچها برخلاف باکتریها بصورت اسکلذوت ، کلامیدوسپور و… امکانپذیرست.
Corynenacteium
در حالیکه بقای باکتریها بیماری زا گیاهان از فصلی به فصل دیرگ اغلب از طریق ادامه زندگی در میزبان ویا در قسمتهای مختلف میزبان نظیر بذر و یا بصورت خارجی و اپی فی ت روی میزبان و دیگر گیاهان صورت میگیرد. اطراف دیواره سلول بیشتر گونه باکتری را یک لایه مواد چسبنده یا ژله ای احاطه میکند. چنانچه این لایه دارای مرز مشخصی نباشد به آن SLIME – Layer و در صورت دارا مرز مشخص به آن کپسول میگویند. باکتری بیماری زا گیاهان صرفاً از طریق منافذ طبیعی، زخمها و حشرات میتوانند وارد گیاه شوند.
طول باکتریهای بیماریزا در کشتهای تازه ۵/۲ -۶/. میکرون و قطر آنها بین ۱- ۳/. میکرون میرسد. در حالیکه در کشت های کهنه طول آنها افزایش یافته و به شکل رشته ، عصایی و Y شکل در آیند. باکتری از نظر رنگ آمیزی به دو گرو.ه گرم مثبت و گرم منفی تقسیم میشوند. از باکتریهای پاتوژن گیاهی صرفاً جنس Bacillus و Corynenacteium گرم مثبت و مابقی گرم منفی می باشند.
پروکاریوتهای بیماری زایی گیاهی
باکتری بیماری زا گیاهان گرم منفی هوازی – باکتریهای ریز هوازی میله ای و کوکسی Acetobacter aceti موجودات بیضوی تا میله ای شکل هستند که با تاژکهای محیطی یا جانبی حرکت میکنند و اتانول را به اسید استیک، اکسید میکنند. که موجب بیماری پینک یا سوراخ شدگی آناناس میشوند.
انواع باکتری بیماری زا در گیاهان
- Acidororag باکتری میله شکل که با یک تاژک قطبی حرکت می کند و زیر گونه اسید وروا اوانی بر روی یولاف ها، هندوانه و ارکیده ها ایجاد بیماری میکند.
- Agrodacterium باکتریهای میله شکل متحرک و دارای ۶-۱ تاژک محیطی میباشد. گونه این جنس باعث ازدیاد غیر عادی اندامهای بسیاری از گیاهان و گالهای صاف و یا ناصاف و ازدیاد غیر عادی ریشه را باعث میشوند.
- Bradyrhizobium باکتریهای میله متحرک با یک تاژک قطبی یا کنار قطبی میباشد. یک باکتری بیماری زا گیاهان همزیست تثبیت کننده ازت روی سویا که در شرایط وجود ازت بالا در خاک، ریزوبیوتوکسین تولید و باعث آسیب به میزبان خود میشود.
- Burkholderia باکتری میله متحرک با تاژکهای قطبی بیمارگر پیاز است. روی گلایول و زنبق ایجاد بیماری میکند.
- Gluconobacter باکتریهای بیضوی تا میله که ممکن است بصورت انفرادی یا جفت وجود داشته باشد باکتری غیر متحرک و چند تاژک قطبی دارد که اتانول را به اسید استیک اکسید میکند گونه این جنس موجب بد رنگی میوه سیب، گلابی و آناناس شوند.
- Herbaspirillum باکتری ویبروئیدی ، گاهی مارپیچی، متحرک با ۳-۱تاژک در یک یا هر دو قطب این باکتری بیمارگر ریشه غلات است.
- Pseud0monas باکتریهای میله متحرک با یک یا چند تاژک قطبی این باکتری بیمارگر پوسیدگی نرم در بسیاری از گیاهان است، اغلب بیمارگرهای گیاهی رنگیزه قابل محلول در آب تولید میکنند که دربرابر اشعه فرابنفش ، نور آبی تا سبز متمایل به زرد تولید میکند.
باکتری های محدود به آوند آبکش
گروهی از باکتری بیماری زا گیاهان محدود به آوند آبکش قابل انتقال بوسیله حشرات هستند. که بسیار کم در مورد آنها مطالعه میشود. زیرا نمیتوان آنها را در آزمایشگاه کشت داد. گونه iberobacter که شامل بیمارگر سبزی مرکبات میشوند از این دسته میباشند .
راههای مبارزه با بیماریهای باکتریهایی در گیاهان
بطور کلی مبارزه با بیماریهای باکتریهایی در گیاهان مشکل ست.
- بطوریکه جهت مبارزه با آنها از تلفیق چند روش مختلف استفاده میشود.
- بهترین راه پیشگری بیماری باکتریهایی در مزرعه استفاده از بذر سالم گیاهان در زمان کشت و جلوگیری از آلودگی مزرعه به پاتوژنهای باکتریایی میباشد. بکارگیر ارقام مقاوم در برابر عامل بیماری باکتریایی باعث کاهش خسارت ناشی از این نوع بیماری خواهد شد.
- رعایت اصول بهداشت در مزرعه، با استفاده از مواد شیمیایی موثر و انتخاب واریته مناسب از راههای مهم مقابله با بیماری باکتریایی محسوب میشود.
- بستر کشت آلوده به بیماری را با حرارت بالای بخار آب یا حرارت الکترونیکی ضد عفونی کرد.
- استفاده از مواد شیمیایی نظیر فرمالدئید و کلروپیکرین ضد عفونی نمود.
- بذرهای آلوده به بیماری را با محلول هیپوکلریت سدیم تا حدود زیادی ضدعفونی نمود. این روش در صورت ورود عامل بیماری به داخل پوسته بذر ویا جنین بی تاثیر میباشد.
- سمپاشی شاخ و برگ گیاهان بوسیله ترکیبات مسی باعث کنترل عامل بیماری باکتریایی خواهدشد . مخلوط بردو ، ترکیبات مسی نثبیت و کاسید موادی که در اغلب موارد برای مبارزه با بیماریهای لکه برگی و بلایتهای باکتریایی کاربرد دارند.
- مهمترین آنتی بیوتیکهای ضد باکتریایی با کاربرد کشاورزی به فرمولاسیونهای استرپتومایسین یا استرپتومایسین و اکسی تتراسیکین اشاره نمود.
فیتوپلاسماها
فتیوپلاسماها موجودات تک یاخته که بیماری ناشی از آنها بر روی گیاهان از سال ۱۹۶۷ توسط گروهی از محقیقن ژاپنی کشف شد. فیتوپلاسماها برخلاف باکتری بدون دیوراه سلولی هستند. محتویات سلولی آنها بواسطه غشاء سیتوپلاسمی ظریفی که از سه لایه تشکیل یافته، احاطه شدست.
فیتوپلاسماها بدون تاژک و زوائد خارجی دیگر و هسته آنها بدون غشاء ست. کروموزم آنها بصورت کلاف دو رشته حلقوی و ظریفی که درسیتوپلاسم سلول تشکیل مییابد. از مهم ترین علائم توسط فیتوپلاسماها به زردی، کوتولگی ، توقف رشد، جاروی جادوگر، پژمردگی و زوال گیاه اشاره نمود.
خصوصیات کلی فیتوپلاسماها
- فیتوپلاسماهااز ویروس بزرگتر واز باکتری کوچکترست. از صافی نگهدارنده باکتری عبور میکند.
- نوع فنری شکل آنها در محیط مصنوعی قابل تکثیر و از این نظر به باکتریها شباهت دارد.
- دیواره سلولی ندارند. با غشاء پلاسمایی احاطه میشوند. لذا اشکال مختلفی را با خود میگیرند.
- تمام فیتوپلاسماها مانند باکتریها پروکاریوتیک و هر سلول آن دارای DNA RNAS و ریبوزوم میباشند.
- تمام آنها نسبت به پنی سیلین مقاومت مطلق دارند. ولی اغلب آنها در مجاورت غلظت کم تتراسیکین حساسیت از خود نشان میدهند. از رشد باز میمانند.
- از نظر انتقال از گیاهی به گیاه دیگر و علائم بیماری، به ویروسها شباهت دارند.
فیتوپلاسماها
فیتوپلاسماها بصورت مختلف ساپروفیت، پارازیت بیماریزا و احتمالاً همزیست در طبیعت یافت میشوند. میکوپلاسماها مختلف غیر جنسی، تقسیم دوتایی و جوانه تکثیر میشوند. بیماری زردی گل مینا در میزبانهای مختلف نظیر کاهو، هویج فرنگی ، کرفس، سیب زمینی و… دیده و گاهاً میزان آلودگی تا صددر صد افزایش یافته است. کوتولوگی و توقف رشد غالباً با تغیر شکل غنچه و گلها، تا برگها، ضخیم و تیرگی رنگ و پژمردگی گیاهان مبتلا همراه میباشد. گلهای گیاهان مبتلا به بیماری رشد طبیعی نداشته و گلبرگهای آنها به رنگ سبز درآمده و تغییر شکل می یابند. در بیماری تورم غنچه ها یا جوانه گل در گوجه فرنگی شبیه بیماری بینگ بوئد مبیاشد. انتقال عامل بیماری از طریق پیوند قسمتی از گیاه آلوده با گیاه سالم نیز شناسایی شدست.
بیماری جاروک یونجه که در سالهای اخیر در فارس و اردستان اصفهان و بعضی از مناطق دیگر شیوع یافته از نوع فیتوپلاسمایی و خسارت زیادی در این مناطق به گیاهان وارد میکند.
ویروسها و ویروئیدها
ویروس بعنوان عامل آلودگی بوسیله میکروسکوپهای چشمی غیر قابل رویت بوده و آنقدر ریز و کوچک است. که از صافی نگهدارنده باکتری بیماری زا گیاهان عبور میکند. ویروسها فاقد سیستم متابولیسم هستند. جهت ازدیا و تکثیر وابسته به سلول میزبان میباشند. ویروسها ذراتی با پوشش پروتئنی هستند. در حالیمه ویروئیدها رشته RNA آلوده کننده ، سخت و بدون پوشش میباشد. ویروسها دارای یک یا چندتکه از یک نوع اسید نوکلوئیک بوده که حامل ژنومهای یک ویروس یا ویروس دیگر متفاوت ست.
ویروسها بیشتر آنزیمهای ضروری به تکثیر شان به میزان خود وابسته اند ویروسها از نظر شکل به ویروسهای ایزومتریک یاگرد، ویروس میله ای ، رشته ای و باسیلی تقسیم میشوند. هر ویروس حداقل از یک پروتئن و یک اسید نوکلوئیک میسازد. ویروسها برخلاف قارچها قادر به رشد در مواد غذایی نبوده و آنها صرفاً بر روی سلولهای زنده تکثیر میبایند.
علامت بیماریهای ویروسی در گیاهان
از ابتداییترین علامت بیماریهای ویروسی در گیاهان به کاهش رشد آن اشاره کرد. که در نهایت منتج به کوتولگی گیاه خواهد شد. علائم بیماری ویروسی در برگها ظاهر گاهاً این علایم در روی ساقه میوه و ریشه نیز اتفاق می افتد. از معمولیترین انواع علائم گیاهان مبتلا به آلودگی سیستمیک ویروسی به بیماری موزائیک، زردی ها و حلقویها اشاره نمود. موزائیک با ظهور نواحی سبز روشن، زرد یا سفید روی برگ ، میوه و یانواحی سفید رنگ در قسمتهای از رنگ طبیعی گلها و میوها مشخص میشود.
با وجود تغییر رنگ یکنواخت نظیر کلروز، زرد و برنزه، برگها بدون هیچ گونه نقش و نگاری مشخص میگردند. در مواقعی بیرنگی برگها مشاهده میشود. ویروئیدها یک رشته اسید ریبونوکلوئیک هستند که وزن مولکوی آنها بین ۱۰۰/۷۵ هزار دالتون میرسد. ویروئیدها کوچکترین عوامل بیماریزا شناخته هستند. که در سال ۱۹۹۷ کشف شدند. کوچکترین ویروس ۸۰ مرتبه بزرگتر از ویروئیدها میباشد. در حال حاضی تنها ویروئید شناخته در روی سبزیها ویروئیدی که باعث دوکی غده سیب زمینی میشود.