خاصیت دارویی گیاه مرزه
خاصیت دارویی مرزه تابستانه بعنوان یکی از مطبوع ترین ادویه ها معرفی و مدتهاست که از آن بعنوان ادویه استفاده میشود. یکی از حکیم های روم باستان به نام ویرژیل میگوید مرزه آنقدر مطبوع که خداون دهم به این گیاه علاقه خاصی دارد. مردم برخی از کشورها معتقدند که خوردن این گیاه باعث ایجاد عشق و علاقه نسبت به یکدیگر میگردد. در بسیاری از کشورها از جمله انگلیس ، از مرزه بعنوان یکی از گیاهان مهم ادویه ی استفاده میشود.
در تعدادی از کتاب فارماکوپه، مرزه بعنوان یک گیاه دارویی معرفی و پیکر رویشی خاصیت دارویی مرزه، حاوی مواد موثره ای که باعث یک گیاه دارویی معرفی میشود. پیکر رویشی مرزه، حاوی مواد موثره ای که باعث افزایش فشار خون و مداوای سرفه میگردد. این گیاه ضد نفخ بوده و به هضم غذا نیز کمک میکند. مرزه کمی تند مزه (با طمعی شبیه به فلفل) و از آن بعنوان طعم دهنده مواد غذایی استفاده میشود. از اسانس مرزه در صنایع کنسرو سازی و نوشابه سازی استفاده میشود. اسانس این گیاه خاصیت ضد میکروبی داشته و مانع رشد برخی از باکتریها میشود.
ویدیو بیشتر ما را در یوتیوب هورس مشاهده کنید.
خصوصیات گیاه شناسی
خاصیت دارویی مرزه گیاهی چند ساله متعلق به خانواده نعناعیان زیر خانواده نپتو ئیده و طایفه مننئا از جمله گیاهان با ارزش و انحصاری فلور ایران که در مناطق خشک، آفتابی و خاکهای سنگلاخی آهکی جنوب غرب ایران رشد میکنند. ساقه آن متعدد و منشعب با شاخه افراشته، کمی کرکینه پوش، پوشیده از برگهای متراکم، با میانگره کوتاه به طول ۲-۳ میلیمتر میباشد.
برگ آن تخم مرغی پهن یا مدور به ابعاد ۳-۵ *۶-۸ میلیمتر، متقابل با ردیفهای عمود بر هم، همپوش و تخت که در پایین باریک میشود. گل مرزه خوزستانی ، آبی متمایل به بنفش یا کم و بیش صورتی رنگ، مجتمع در چرخه دارای ۲-۸ گل در گل آزینی نسبتاً طویل بطول ۵/۵ -۶ سانتی متر است. دارای بذر بسیار ریز با وزن هزار دانه حدود ۵/. گرم میباشد. مرزه شباهت زیادی به مرزه رشینگری دارد.
ترکیبات و مواد موثره مرزه خوزستانی
از بین گونه مختلف مرزه بومی ایران، اسانس و عصاره حاصل از گونه خاصیت دارویی مرزه غنی از ترکیبات فنلی کارواکرول در اسانس و اسیدهای فنلی آزاد بویژه رزمارینیک اسید در عصاره بوده و به همین جهت از فعالیت بیو لوژیکی دارویی جالب توجه، این گیاه را به عنوان یک گونه کاندید با ارزش برای استفاده در صنایع دارویی و غذایی مطرح مینماید. کارواکرول همچنین در اسانس پونه کوهی، خاصیت دارویی آویشن و مرزنگوش نیز یافت می شود. ولی از ویژگی متمایز کننده مرزه وجود ۹۰ درصد کارواکرول در اسانس آن این در حالی که میزان کارواکرول در اسانس گیاهان دیگر حداکثر ۴۰ درصد است.
کاربرد دارویی و خواص درمانی مرزه خوزستانی
سرشاخه گلدار بطور کلی قسمت هوایی گیاه که معمولاً در زمان گلدهی چیده میشوند بوی معطر و اثر نیرو دهنده، تسهیل کننده عمل هضم، مقوی معده، مدر، بادشکن و بطور خفیف اثر قابض دارد فعالیت ضد عملکرد میکروبی مرزه خوزستانی اساساً بدلیل اجزای فنلی اصلی آن یعنی کارواکرول و تیمول میباشد. کارواکرول موجود در اسانس مرزه دارای چندین ویژیگی بیولوژیکی، از جمله اثر ضد عفونی کننده، ضد کرم، فعالیتهای ضد التهابی ، ضد درد، ضد باکتریایی ، ضد قارچی و مخمر ، آنتی اکسیدان میباشد. اسانس خاصیت دارویی مرزه را مبتوان در درمان بسیاری از بیماریهای قارچی ( درماتوفیت، ساپروفیت و مخمری) و همچنین بعنوان یک ضد عفونی کننده استفاده نمود.
شرکت خرمان داروهای متعدد از جمله داروهایی دنتول (رفع درد دندان) ساتورکس (کاهش فشار خون و چربی خون) اویسن (ضد درد و اسپاسم وآرام بخش)، دنتاسپت (دهانشویه گیاهی) را از گیاه دارویی مرزه خوزستانی تولید می نماید. همچنین فرمولاسیون جدید از این گیاه نظیر زاگرول (این دارو جهت حذف آنی بیوتیکها از جیره ی خوراکی مرغ گوشتی و تولید مرغ ارگانیک مورد مصرف قرار میگیرد.) برای استفاده در صنایع دامپزشکی تهیه میشود. از تفاله گیاه اسانس گیری و بعنوان علوفه دام استفاده می گردد.
خصوصیات گیاه شناسی
خاصیت دارویی مرزه؛ مرزه گیاهی که علفی و یک ساله که دارای گونه متعددی است. گونه مونتانا گیاهی که چند ساله که در نقاط اروپاکشت میشود. ریشه مرزه مستقیم و از انشعبات فراوانی برخوردارست. در این گیاه، ساقه چهار گوش و مستقیم و ارتفاع آن به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد وبین ۳۰ الی ۶۰ سانتی متر است.
قسمت تحتانی دارای انشعابات بیشتر است. پای ساقه (قسمت تحتانی) چوبی و بندرت کرکدار بوده و رنگ آن سبزه تیره و در مرحله گلدهی، رنگ آن به بنفش یا قهوه ای روشن تبدیل میشود. رنگ برگها سبزه تیره است. برگها نیزه ای شکل (باریک و بلند) متقابل و دارای دمبرگ کوتاه میباشند. طول برگ ۱ تا ۳ سانتی متر و پهنای آن ۲ تا ۴ میلی متر است. گلها نامنظم ، کوچک و و دو جنسی اند که به رنگ بنفش یا صورتی و گاهی به رنگ سفید در نواحی فوقانی ساقه ها بصورت خوشه روی چرخه متعددی مشاهده میشوند.
در چرخه ۱ تا ۵ گل وجود دارد. میوه کوچک، کروی شکل و از نوع کپسول است. رنگ دانه قهوه ای تیره و وزن هزار دانه ۰.۵ تا ۰.۶ گرم است. عدد کروموزمی این گیاه ۲۴ گزارش می شود. خاصیت دارویی مرزه تابستانه به همراه مرزه زمستانه تنها گونه این جنست هستند که بعنوان سبزی ، ادویه یا گیاه زینتی کشت میشوند. اندام هوایی گلدار مرزه تابستانه در طب سنتی با اثر ضد نفخ، ضد دل درد، ضد کرم، مقوی معده، محرک و خلط آور مورد استفاده قرار میگیرد. اثرات ضد اسپاسم این گیاه نیز در بررسیهای بالینی رسیدست.
اثرات ضد اسپاسم این گیاه نیز در بررسیهای بالینی به اثبات رسیدست.
نیازهای اکولوژیکی مرزه تابستانه
از بین گونه مختلف جنس خاصیت دارویی مرزه، دو گونه مرزه تابستانه و مرزه زمستانه مورد کشت و کار قرار می گیرند. مرزه تابستانه گونه ای یک ساله که در بسیاری از نقاط اروپا بعنوان گیاهی ادویه ای و آشپزخانه ای مورد استفاده قرار میگیرد. این گیاه از گذشته در نقاط مختلف ایران در باغ خانگی کشت و این گیاه داریای رویشی کوتاهی که معمولاً در اوالیل بهار کشت و تا اواخر خرداد به گل می روید.
مرزه در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. بذر ها در درما ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتی گراد جوانه می زنند. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی آنها، بین ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی گراد هست. گیاهان جوان به درجه حرارت پایین حساسند. بطوری که در ۱- تا ۲- درجه سانتی گراد دچار سرمازدگی و خشک میشوند.
