خسارت علفهای هرز به مزارع و تولید زعفران و راههای مبارزه با آن
اصولاً علفهای هرز زعفران گیاهانی هستند که رشد فراوان دارند. به علت رفتار تهاجمی و رقابتی برای بدست آوری نور، آب، مواد غذایی و فضا با گیاهان زراعی رقابت میکنند. همچنین موجب کاهش کمی و کیفی محصول و افزایش هزینه تولید میگردند.
از بین آفات، بیماریها و علفهای هرز زعفران، خسارت عمده مربوط به علفهای هرز زعفران است. زیان دهی آن بستگی به تراکم و گونه علف هرز، میتواند از منطقه ای به منطقه دیگر متغیر باشد. هر چند آفاتی نظیر انواع موش، کنهو، بیماریهایی از جمله پوسیدگی بنه مشکل ساز باشند. ولی آنچه در این مجموعه میپردازیم علفهای هرز زعفران هستند.
برای مشاهده آپارات گروه باغبانی و جابجایی درخت هورس کلیک نمایید.
عوامل محدود کننده در مدیریت علفهای هرز زعفران
- زعفران گیاهی که چند سال متوالی در زمین میماند. بنابراین ظهور گونه مختلف علفهای هرز زعفران یک و چند ساله را در پی دارد.
- زعفران به علت برگهای باریک و عدم کارایی مناسب در جذب نور رقیبی ضعیف در تقابل با علفهای هرز زعفران میباشد.
- استقرار بنه زعفران حداکثر در عمق ۲۰ سانتیمتر خاک است. لذا محدویت اعمال شخم جهت از بین بری علفهای هرز زعفران چند ساله وجود دارد.
- خطر باقیمانده علف کشها در خاک، استفاده از آنها بخصوص پهن برگ کشها را با مشکل روبرو میسازد.
- هزینه زیاد وجین علفهای هرز زعفران (هر نوبت وجین قریب ۸۰ نفر روز کارگر در هکتار) سبب میگردد. به جز در زمان جمع آوری گل در بقیه سال علفهای هرز به حال خود رها شوند.
با عنایت به مشکلات، رقابت شدید علفهای هرز زعفران با زعفران بویژه در اواخر زمستان اوایل بهار که اوج رشد رویشی زعفران منجر به کاهش اندوخته غذایی بنه و در نهایت با رشد کوچک آن و سرانجام کاهش گلدهی در سال آینده میگردد.
اکولوژی علف های هرز مزارع زعفران
بطورکلی ظهور علفهای هرز را در قالب اکولوژی بررسی کرد. که طی چهار مرحله زیر قابل بررسی میباشد.
- فاصله آب اول تا زایش گلها فرصت خوبی که علفهای هرز زعفران رشد کنند.
- مرحله گلدهی زعفران در صورت کوددهی.
- دوره رشد رویشی زعفران بعد از رشد زایشی و جمع آوری آنها نوبت به رشد رویشی میرسد. که تا زمان خواب بنه ادامه دارد.
- شروع خواب بنه تا گلداهی مجدد در فاصله زمانی نسبتاً طولانی حدود شش ماه امکان رشد و نمو علفهای هرز زعفران یکساله و چند ساله و خزنده فراهم میشود.
بنابراین زعفران در رقابت با علف هرز بسیار ناتوان و بویژه اگر در زمان کاشت بنه تراکم مطلوب و مناسب در نظر نگیریم. فضای کافی جهت سبزی علفهای هرز فراهم باشد.
دوره ی بحرانی رقابت علف های هرز
بیشترین رقابت علفهای هرز زعفران با گیاه زعفران در فاصله زایش برگهای زعفران تا خواب بنه خواهد بود وبطور اخص در دو ماهه پایانی رشد رویشی زعفران اسفند ماه و فروردین ماه میباشد.
شناخت علف های هرز و راه مبارزه با آن
بدلیل توانایی پایین رقابتی زعفران، خسارت ناشی از علفهای هرز چشمگیر و مستلزم صرف هزینه بالایی جهت کنترل میباشد. بنابراین شناسایی ترکیب گونه ای جمعیت علفهای هرز و تعیین گونه غالب و مشکل ساز موجود در مزارع زعفران درمدیریت اصولی علفهای هرز و اتخاذ تصمیمات صحیح مدیریتی اهمیت عمده ای دارد.
جدا از زنبق وحشی که تنها گونه اختصاصی زراعت زعفران میباشد. سایر علف هرز روییده در مزراع زعفران مختص این محصول نبوده و در زراعتهای دیگر نیز یافت میشوند. بسته به الگوی رزاعتی و شرایط آب و هوایی منطقه و عملیات زراعی اجرایی که نهایتاً بر بانک بذر پراکنش گونه علف هرز موثرند میتوان گون مختلف علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ یکساله دوساله و چند ساله و خزنده را در تمام فصول در زراعت زعفران مشاهده نمود.
در طرح شناسایی علفهای مزراع زعفران جنوب استان خراسان که متعلق به ۳۳ خانواده و ۱۲۸ جنس میباشد که بیشترین گونه علف هرز به خانواده زیر تعلق داشتند. کاسنی با ۳۲ گونه، نخود با ۲۴ گونه، گندمیان با ۲۱ و شب بو با ۱۹ گونه در تحقیقی دیگر که در حوزه سد کارده مشهد انجام شد. علفهای هرز زعفران شناسی و مزراع زعفران ۶۱ گونه متعلق به ۲۶ خانواده که چهار خانواده کاسنی، شب بو، گندمیان و بقولات شاخصتر از بقیه بودند.
انواع علفهای هرز زعفران
- الف: علفهای هرز یکساله زمستانه پهن برگ و باریک برگ مانند خاکشیر، بی تی راخ، سیزاب، خارتاتای، غربیلک باریک برگها شامل جو وحشی، جودره، خونی واش، علف پشمکی، دم روباهی کشیده، پای پیازدار.
- ب: علفهای هرز یکساله تابستانه پهن برگ و نازک برگ: پهن برگها: فرقیون، آفتابپرست، خرقه، گوش بره، سلمه و نازک برگها: یولاف وحشی، ارزن وحشی.
- ج: علفهای هرز چند ساله ساده و خزنده پهن برگ و نازک برگ. علفهای هرز چند ساله با داشتن ریشه پایای دارای یقه قادر به زمستان گذارنی هستند و به وسیله بذر تولید مثل میکنند واز اواخر اسفند ماه که هوا رویه گرمی میرود زعفران از رشد رویشی مطلوبی برخوردارست شروع به فعالیت و در طول بهار و تابستان که خواب بنه و ادامه رشد نمو و با سردی هوا در پاییز بخش هوای آنها خشک تا بهار آینده مانند: کاسنی، پنیرک، بارهنگ، گل قاصد، شنگ.
علف هرز چند ساله خزنده بعنوان سمج ترین علف هرز دنیا تولید بذر توانایی تکثیر توسط اندامهای رویشی زیر زمینی توسط ریزوم، غده، پیاز، کورم و ریشه را نیز دارا هستند و بستگی به بیولوژی رشد رویشی داشت و چه زمانی که بنه در دل خاک در حال استراحت میباشند. مانند پهن برگها: شاهی وحشی، کنگر وحشی، پیچک صحرایی، تلخه، تلخ بیان، خارشتری. باریک برگها: پنجه مرغی، بید گیاه.
روشهای مدیریت تلفیقی علفهای هرز
روشهای کنترلی که در مدیریت تلفیقی علفهای هرز، زعفران دنبال خواهیم کرد. عبارتند از پیشگیری، مکانیکی، زراعی و شیمیایی.
پیشگیری یکی از اصول اولیه کشاورزی صحیح و ارزان ترین روش برای جلوگیری از خسارت علفهای هرز محسوب میشود. هدف از پیشگیری ممانعت از توسعه علفهای هرز بوسیله بذر یا اندامها رویش آنهاست.
مهمترین روشهای پیشگیری از علف هرز که در زراعت زعفران باید اعمال شود
۱- استفاده از کودهای دامی پوسیده؛ زعفرانکاران در هنگام کاشت مقید به استفاده از کودهای دامی بویژه گاوی هستند. این که افزونی مواد آلی به زمین سبب حاصلخیزی خاک میگردد برکسی پوشیده نیست. اما کودهای نپوسیده دامی حاوی بذر و گونه مختلف علفهای هرز که از معده نشتخوار کنندگان سالم بیرون میاید.
۲- عدم چرای دام؛ همانطورکه در مبحث قبلی گفتیم کودهای دامی، آلوده به بذر علفهای هرز بنابراین چرا مرزعه زعفران چه قبل از زردی برگها در اردیبهشت ماه و چه بعد از آن اشتبادهی بزرگی که منجر به افزایش جمعیت بذر علفهای هرز میگردد.
۳- آلوده نبودن خاک همراه بنه به بذر علفهای هرز؛ زعفران کاران به دو طریق برای تهیه بنه جهت کاشت عمل میکنند. یا از بنه مزرعه قبلی خود استفاده می نمایند و یا آنها را از دیگران خریداری میکنند در هر دو حالت پیاز انتقال یافت همراه مقدار قابل توجهی خاک زمین مبدا که آلوده به بذر علفهای هرز که میتواند عامل آلودگی در زمین تازه کاشت گردد.
۴- خاک دهی مزرعه با استفاده از خاک عاری از بذر علف هرز.
۵- ایجاد پستهای قرنطینه؛ درآمد زایی و مقاومت به کم آبی زعفران سبب که سطح زیر کشت آن در مناطق مستعد توسعه یابد و این امر انتقال بنه زعفران را از منطقه ای به منطقه ای دیگر اجتناب ناپذیر ساخت، بجاست که مسئولین ذیربط با ایجاد پستهای قرنطینه نسبت به عدم انتقال پیازهای آلوده به آفات، بیماریها و علف هرز اهتمام ورزند زیرا این امر از عهده امکانات و دانش کشاورز خارج میشود.
۶- پاک سازی حاشیه مزراع و کانالهای آبیاری از علفهای هرز.
کنترل مکانیکی علف هرز
وجین دستی : یکی از ابتدایی ترین روش کنترل علفهای هرز وجین دستی میباشد. قدمت آن به آغاز کشاورزی بشر میرسد و هنوز توسط اکثر زعفران کاران کشورد مورد استفاده قرار می گیرد.
در ارتباط با فنولوژی زعفران، علفهای هرز در سه مقطع وجین میشوند.
- از آبیاری اول تا قبل از زایش گلهای زعفران که فاصله زمانی حدود ۲۰ روز و زعفرانکار فرصت دارد. نسبت به حذف فیزکی علفهای هرز یکساله سبز اقدام نماید.
- بعد از جمع آوری گلها تا زردی برگها در اردیبهشت ماه که علفها هرز فرصت کافی برای رشد نمو داشتند.
- آخرین مرحله از وجین موکول میشود به بعد از زردی برگها که حالا علفهای هرز بویژه چند ساله به اندازه کافی رشد کردند. دیگر ابزارهایی مثل بیلچه و فوکا کارایی ندارند. باید از ابزارهای قوی مانند بیل و چنگک کمک بگیرند.
شخم زنی از حدود ۲۰۰۰ سال پیش در اروپا متداول و هدف اصلی شخم، کنترل علفهای هرز ویا مدفون ساختن بقایای محصول میباشد. برای تهیه زمین و کاشت زعفران کشاورز نیازمند شخم و با زیر رو سازی خاک با گاو آهن برگردان دار علفهای هرز چند ساله ریشه کن میشوند بویژه اگر شخم خشک (بدون آبیاری) در فصل تابستان اجرا شود.
کنترل زراعی علف هرز
۱- تناوب زراعی زعفران
یک تناوب زراعی خوب میتواند در کنترل آفات، بیماریها و علفهای هرز و در حفظ حاصلخیزی خاک موثر باشد. در یک تناوب هر چه گیاهان و عملیات زراعی آنها بیشتر باهم اختلاف دارد. شانس غالب یک علف هرز کاهش می یابد.
۲- کاشت زعفران
در کاشت زعفران با توجه به ضرورت کنترل علفهای هرز تراکم بوته در واحد سطح و نحوه کاشت آن اهمیت دارد.
الف- تراکم: اصولاً تعداد بنه کشت و در واحد سطح باید بگونه ای باشد. رقابت درون گونه ای وبین گونه ای به حداقل ممکن برسد. کاشت متراکم بنه در نهایت منجر به رقابت درون گونه ای موجب ضعف بوته و گل زعفران و غلبه علفهای هرز در سالهای بعد میگردد. در کاشت تنک فضای کافی برای رشد و توسعه علفهای هرز فراهم میشود.
ب- نحوه کاشت: در کشت سنتی زعفران الگوی کشت (فاصله بوته و ردیف) مشخصی رعایت نمی شود. بیشتر کشت کپه ای و قرار دهی چند بنه ریز و درشت کنار هم و درون یک چاله مرسوم میباشد.
کنترل شیمیایی علف هرز
تکنولوژی کنترل شیمیای علف هرز از ۱۹۰۰ میلادی آغاز و عمده ترین تلاشها در سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۵ در کشورهای فرانسه، آلمان ،آیالات متحده امریکا بعمل آمده محلوهای نیترات مس، نمکهای آمونیم، اسید سولفوریک، سولفات مس و نمکهای پتاسیم نشان دادند. خاصیت علف کشی انتخابی دارند. امروزه علفکشها یکی از نهاده مهم و ضروری در نظام زراعی کشورهای پیشرفته محسوب میشوند.
بخش قابل توجهی از عملکرد محصولات زراعی این کشورها مرهون مصرف علف کشهاست. در ایران مقایسه سهم مصرف سموم آفت کش در سال زراعی ۱۳۸۵ حاکی از آن که سهم علف کشها ۴۴ % حشره کشها ۳۷% قارچ کشها ۱۷% و کنه کشها ۲% از کل سموم مصرفی در کشور را تشکیل میدهد.
دلایل مصرف علف هرز کش
- هزینه کمتر استفاده از علفکشها نسبت به سایر روشهای کنترل.
- سرعت عمل علفکشها در کنترل علفهای هرز زعفران در مقایسه با سایر طرف دیگر.
- عدم وابستگی شدید مصرف علف کشها به شرایط رطوبیت مرزعه.
- تنها راه ریشه کنی برخی علهای هرز سمج (چند ساله خزنده) با علف کشها.
- قابل دسترس علف کشها برای کشاورزان.
- انتخابی عمل نمودن علف کشها در کشتهای غیر وجینی.
