خاصیت دارویی بابونه چیست؟
خاصیت دارویی بابونه، خشک گیاه Matricaria recutita L. از خانواده کاسنی (Astraceae) است که حداقل دارای ۴/. درصد حجم ، وزن اسانس آبی رنگ میباشد. نامهای گیاه به لاتین: Matricaria recutita L. فارسی : بابونه ، بابونه معطر ، بابونج، بابینه و به عربی: بابونج ، قراص انگلیسی : Chamomille میباشد.
اندام داوریی: بخش دارویی این گیاه را گلچه ها تشکیل میدهندکه به واسطه ی عطر خاص و شدید خود را سایر گونه های نزدیک، قابل تشخیص است. گلچه ها تقریباً تلخ مزه است.
مواد موثره: گلهای بابونه ایرانی حداقل ( ۴/ .) درصداسانس دارد که قسمت عمده ی اسانس را سزکویی ترپنهای بیزابولول اکسید، فارنسن ، فارنشول( اسپاتولنول ) و کاما زولن تشکیل میدهد.
موارد استفاده: بابونه دارای اثرات ضد التهاب، ضد اسپاسم، و ضد نفخ است، که در پیشگیری و درمان زخم معده مصرف میشود. همچنین بعنوان ضد باکتری، ضد قارچ، آرام بخش وملین استفاده میشود. بابونه در درمان التهابات ، سوختگی ادار اطفال و ترک خوردگی نوک پستان موثر است.
موارد احتیاط: از مصرف این داروی در ناحیه اطراف وداخل چشم باید خودداری شود.
موارد استفاده در پزشکی گذشته: طبیعت آن گرم و خشک است. در طب گذشته خاصیت دارویی بابونهبعنوان ضد التهاب، برطرف کننده زخمهای دهانی و بثور جلدی مصرف و همچنین در درمان علایم سرماخوردگی و رفع سردرد مورد استفاده بوده است.
آثار فارماکولوژیک
گلهای بابونه حاوی گروهی مواد لیپوفیل است که اثر برجسته ضد التهابی دارند و نیز دارای گروهی مواد هیدروفیل با اثر قوی اسپاسمولیتیک است. مواد لیپوفل شامل سزکویی ترپنها ( کامازولن) و مواد هیدروفیل شامل فلاونوئیدها( آپی ژنین) و کومارینها میباشد. فعالیت ضد التهاب عصاره خاصیت دارویی بابونه بیشتر به واسطه ی ترکیبات ماتریسین ( پیشتاز کامازولن) بیزابولول و اکسید های آن است که عمده ترین ترکیبات موجود در عصاره را تشکیل می دهد این فعالیت به اثر آنتی اکسیدان آنها نظیر آنچه روی مهار پروستاگلاندینها و سنتز لوکوترینها انجام میگیرد، نسبت داده شدست.
بابونه آلمانی از مهترین گیاهان دارویی شناخته و توسط انسان و یکی از پرمصرفترین گیاهان دارویی در جهان است که هر ساله بیشت از ۴۰۰۰ کیلوگرم گل خشک آن در صنایع داروی سازی ، آرایشی ، بهداشتی وصنایع غذایی استفاده میشود. در کتابهای قدیمی و مرجع بیشتر نام علمی بابونه .L Chamomille. Matricaria ذکر کرده اند ولی در قوانین بین المللی نامگذاری گیاهشناسی IRBN نام رسیم این گونه را Matricaria recutita L. بیان نموده اند.
گیاهشناسی و خاصیت
بابونه گیاهی یکساله، علفی با ارتفاع ۳۰ تا ۷۰ سانتیمتر، دارای برگهای منقسم و سوزین شکل که بطور متناوب بر روی ساقه قرار دارد. گلها بصورت گل آذین کاپیتول، که دو نوع گلچه در گل آذین دیده میشود گلچه های زبانه ای به رنگ سفید که از نظر جنسی ماده هستند وگلچه های لوله ای به رنگ زرذ که دو جنسی میباشند. میوه ای فندقه، خاکستری رنگ، بطول ۱ تا ۵/۱ میلیمتر و وزن هزار دانه آن ۲./ تا ۳./ گرم میباشد.
یکی از مشخصات مهم بابونه آلمانی، مخروطی شکل شدن گلها پس از باز شدن خاصیت دارویی بابونه دارای ارقام دیپلوئید و تتراپلوئید میباشدو گلدهی آنها زودتر صورت میگیرد. منشا بابونه آلمانی را آسیای صغیر گزارش کرده اند ولی در سراسر اروپا، شمال و جنوب آمریکا و همچنین در استرالیا میروید. این گونه در ایران در شوشتر ، اهواز ، دزفول ، رامهرمز، استان لرستان (بین خرم آباد ودورود) اطراف تهران و دماوند بصورت خودرو میروید.
مواد موثره و خاصیت دارویی بابونه
مهمترین مواد موثره خاصیت دارویی بابونه موجود در گلهای بابونه عبارتند از اسانس ، فلاونوئیدها ( آپی ژنین، گلیکوزید و لوتئولین) کومارین (آمبلیفرون و هرنیارین) اسیدهای آمینه ، پلی ساکارید (۱۰ درصد) ویتامین ث و مواد موسیلاژی.
اسانس در تمام قسمتهای گیاه بابونه وجود دارد ولی مقدار آن در گلها بیشترین ودر ریشه ها کمترین میزان میباشد. اسانس بابوبنه در قسمتهای پایینی گلچه های لوله ای بشکل قطراتی کروی در کیسه ها و مجاری ترشحی شیزوژن که باایجاد شکاف در جدار حد فاصل سلولهای بوجود میایند، تشکیل میشود.
مهترین اجزای اسانس بابونه عبارتند از: آلفابیسابول، کامازولن، آلفا بیسابول اکسید A.B و.. رنگ آبی اسانس بابونه بمقدار کامازولن آن بستگی دارد. در صورتی که اسانس بروش تقطیر با بخار آب استخراج شود. پروکامازولن (ماتریسین) به کامازلن آبی رنگ تبدیل میشود. هر چه مقدار کامازولن بیشتر باشد، اسانس برنگ آبی تیره مایلترمیشود. میزان کامازولن در اسانس معمولاٌ بین ۱۲ تا ۱۰ درصد میباشد.
کاشت بابونه
بابونه گیاهی که میتواند در اکثر خاکها رشد نماید و به یک گیاه همه جایی معروف میباشد. اگرچه بابونه در کشت پاییزه قادر به سرمای زمستانه را تحمل کند ولی برای گلدهی نیازی به گذراندن سرما ندارد. این گیاه در خاکهای مرطوب با بافت نسبتاً سنگین و دارای هرمون زیاد بهترین عملکرد را دارد اما در هر خاکی حتی خاکهای شور قلیای قادر که رشد کند. این گیاه قادر به جذب مقادیر بالایی از سدیم که توانایی آن برای اصلاح خاکهای سدیمی نشان میدهد.
کشت بابونه
کشت بابونه توسط بذر انجام میشود. کاشت مستقیم و غیر مستقیم بابونه امکان پذیر ولی بدلیل هزیطنه بالای کشت غیر مستقیم معمولا در مقیاس وسیع و تجاری از این روش استفاده نمیشود. بذور بابونه برای جوانه زنی نیاز به نور دارند لذا باید بصورت کاملاً سطحی کشت شوند. پس از کاشت در صورت غلطک زدن، سبز شدن بذور بصورت خوب و همزمان حاصل میشود بذور بابونه در دمای ۶ تا ۷ درجه سانتیگراد شروع به جوانه زنی میکنند ولی دما مطلوب برای جوانه زنی آنها ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد میباشد. برای یک هکتار زمین در کشت غیر مستقیم به نیم کیلوگرم در کشت مستقیم ۳تا ۵/۴ کیلوگرم بذر با قوه نامیه مناسب نیازست.
بذور خاصیت دارویی بابونه با توجه به شرایط رطوبتی منطقه در اول پاییز، آخر پاییز و اوایل بهار کاشته میشوند و ۱۰ تا ۷ روز بعد از کاشت بذرها جوانه می زنند. گزارشات نشان داده که تفاوت قابل ملاحظه ای درعملکرد گل خشک و میزان اسانس در زمانهای مختلف کاشت وجود دارد بطوریکه کشت پاییزه دارای عملکرد گل خشک بالاتر و کشت بهاره دارای درصد اسانس بالاتری بودست.
تحقیقات نشان میدهد بهترین عملکرد گل بابونه از گیاهاین بدست میاید که در ردیفهای به فاصله ۲۰ سانتی متری کشت شدند. گیاهانی که با فواصل بیشتر مثلاً ۳۰ تا ۴۰ و ۵۰ سانتیمتر رشد کردند، بصورت معنی داری عملکرد گل آنها کمتر بود.
تاثیر عوامل مختلف بر صفاتی کمی و کیفی بابونه آلمانی
آبیاری بابونه
خاصیت دارویی بابونه در سه مرحله نیاز به آب کافی دارد. اول در زمان جوانه زنی زیرا بذور این گیاه بسیار ریز بوده وهمچنین برای سبز شدن باید بصورت کاملاً سطحی کشت شوند ودراین حالت بسرعت آب را از دست میدهند. دوم در مراحل اولیه رشد و پنجه زنی ، سوم در مرحله ساقه دهی . در صورتی که آبیاری و یا بارندگی در مراحل اولیه رشد رویشی این گیاه بخوبی صورت بگیرد.
عملکرد مناسبی بدست خواهد آمد. در بررسی تاثیر رژیمهای مختلف آبیار بر عملکرد، درصد و اجزای اسانس بابونه مشخص گردید که در تیمار آبیار ۸۵ درصد ظرفیت زراعی بیشترین عملکرد گل خشک ، درصد اسانس ، کاما زولن، بیسابلول اکسید B بتافارنزن و لیمونن حاصل شد.
نور جهت رشد بابونه
نور در جوانه زنی بذور خاصیت دارویی بابونه نقش بسیار مهمی دارد بهمین دلیل بذور بابونه بایستی بصورت سطحی کشت شود. تحقیقات انجام و در فیتوترون ها نشان داد که در شرایط طول روز ۱۸ ساعت نسبت به طول روز ۱۴ ساعت میزان اسانس و کامازولن بسیار بیشتر بود.
محقیقن متعددی نتایج مشابه ای را بدست آورده اند و افزایش میزان بیسلوبلول اکسید ها نیز تحت این شرایط کاهش نور در طول دوره رشد بابونه سبب کاهش تعداد گل و همچنین کاهش میزان اسانس وکامازولن میشود .
دمای هوا برای رشد بابونه
رشد و نمو خاصیت دارویی بابونه در دمای روزانه ۱۹ تا ۲۱ درجه سانتی گراد بخوبی انجام میگیرد ولی بیشترین میزان اسانس در درجه حرارت ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد در گلها ساخته و ذخیره میشود پژوهش دمای هوا از عملکرد گل بابونه کاسته میشود.
ولی تاثیری بر میزان اسانس گلها ندارد. بابونه کشت و در اتیوپی نسبت به آلمان دارای میزان آلفا بیسابلول وبیسابلول اکسید Aو B بیشتری بودند که این موضوع احتمالاً بدلیل درجه حرارت بالاتر و شدت نور بیشتر در اتیوپی بودست.
کوددهی به بابونه
برای تولید هر ۱۰۰۰ کیلوگرم و ۳۰۰۰ کیلوگرم پیکر رویشی، گیاهان ۸۵ کیلوگرم اکسید پتاس و ۵۳ کیلوگرم ازت و ۲۱ کیلوگرم فسفر از خاک جذب مینمایند. چنانچه خاصیت دارویی بابونه در خاکهای سنگین رسی یا نیمه رسی کشت شود. تا یک سال به افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی نیازی نخواهد بود. در چنین شرایطی عملکرد گل مناسب ولی از سالهای دوم به بعد باید به کوددهی زمین اقدام نمود.
افزدون ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار ازت و ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر به خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد گل خواهد داشت.
برداشت بابونه
برداشت بابونه کمی دشوار، چون در فصل برداشت، گلها بصورت غیرهمزمان میرسند. بوته بابونه هم دائماً گل میدهند. هر چند روز یکبار بایستی برداشت صورت گیرد. زمان مناسب برداشت گلها خاصیت دارویی بابونه هنگامی که گلها کاملاً باز باشند.
غنچه سفید رنگ زبانه ای کاملاً بصورت افقی قرار میگیرند. گلها باید حداکثر به همراه پنج سانتیمتر از دم گل برداشت شوند. برداشت در هنگام ظهر معمولاً توصیه میشود. زیرا در این زمان بیشترین اسانس در گلها وجود دارد.
خواص درمانی و داروهای ساخته از گیاه بابونه
گلهای خاصیت دارویی بابونه دارای خواصی مانند مسکن و آرامبخش، التیام دهنده زخمها بدلیل وجود کامازولن و آلفا بیسابلول، ضد نفخ و ضد اسپاسم دستگاه گوارش، افزایش دهنده گلبول های سفید خون، تقویت سیستم دفاعی بدن، ضد التهاب به دلیل وجود کامازولن و آرام کننده گرفتگی عادات ماهیانه (پریود) میباشد. همچنین ضد باکتری و ضد قارچ آن نیز اثبات شدست.
گلهای خاصیت دارویی بابونه بدلیل قلاونوئیدهایی همچون آپی ژنین و لوتئولین دارای اثر مرطوب کنندگی و لطیف کنندگی هستند. به همین دلیل در صنایع بهداشتی و آرایشی کاربرد گسترده ای دارند. البته استفاده از این گیاه در دوران بارداری ممنوع اعلام شدست.
برخی از داروهای گیاهی موجود در داروخانه کشورمان ایران که دارای مواد موثر خاصیت دارویی بابونه میباشند. عبارتند از: پودر شیر ینوش (ضد التهاب دستگاه گوارش)، پودر کارامین (ضد نفخ و ضد اسپاسم)، پماد کامیل (ضد التهاب موضعی)، محلول کامیلان (درمان التهاب دهان ولثه پیشگیری ازعفونت های دهان)، محلول کامی سل (ضد حساسیت و خارش پوست ضد عفونی کننده موضعی، ضد اسپاسم)، پودر التیب (برطرف کننده سردردهای با منشا عصبی و درمان بی خوابی و اضطراب)، کرم کامیل (نرم کننده پوست) و دهانشویه ماتریکا.
آپارات بیژن صمغ آبادی را مشاهده نمایید.
