خاصیت شنبلیله و شوید در استفاده دارویی از آن
شنبلیله و شوید دانه های گیاه Trigonella foenum –graecum L. از خانواده ی نخود ( Fabaceae) است.
نامهای گیاه:
لاتین: Trigonella foenum –graecum L. فارسی : شنبلیله ، تخم شبلیله ، شمبلیله
عربی: حلبه ، انگلیسی : fenugreek foenum graecum L.
موارد استفاده: دانه ی شنبلیله و شوید، دارای اثرات کاهنده ی قند و کلسترول خون، ضد التهاب ، ملین ، خلط آور، وافزاینده ی ترشح شیر دارد و بعنوان چاشنی وادویه نیز بکار میرود. شنبلیله و شوید یکی از منابع تولید دیوسژنین جهت تهیه هورمونها میباشد.
عوارض جانبی شنبلیله
بوی نامطبوع دانه، تحریکات پوستی و سردرد، تهوع و حالت آشفتگی، کاهش شدید قند خون بعلت مصرف زیاد گیاه از عوارض جانبی این گیاه است. شنبلیله و شوید باعث تحریک رحم میشود بنابراین در زمان حاملگی و شیردهی باید با احتیاط بیشتری مصرف شود. مصرف همزمان شنبلیله با دیگر داروها بخاطر وجود ترکیبات موسیلاژی در دانه، باعث کاهش تاثیر سایر داروها میشود. بیمارانی که از داروهای وقفه دهنده ی آنزیم منوآمینواکسید ( MAOL) داروهای هورمونی و ضد انعقاد استفاده میکنند، با دقت بیشتری این گیاه را مصرف کنند.
موارد استفاده در پزشکی گذشته: طبیعت آن گرم و در گذشته، شنبلیه بعنوان نرم کننده ی موضعی، ضد لک و ضد التهاب ، تسکین دهنده ی درد مفاصل ، کاهش سرفه ، اشتها آور و ملین استفاده میشد.
آثار فارماکولوژیک: ترکیبات موسیلاژی گیاه باعث التیام بخشی ، محافظت و نرم کنندگی ، کاهش تحریکات مخاط و سایر تاثیرات موضعی است. شنبلیله و شوید اثر ضد دیابتی دارد و پس از مصرف آن علایم کلینیکی دیابت بویژه گلوکوزوزی ، دیپسی ، ضعف و بی حالی و کاهش وزن بنحو قابل توجهی از بین میرود.
شوید
شوید از میوه های رسیده و خشک شده ی گیاه : Anathema graeolensاز خانواده چتریان Apiaceae است که حداقل ۵/۲ درصد اسانس حجم ، وزن دارد.
نامهای لاتین: Anathema graeolens فارسی : شوید ، شبت ، شود
عربی : سذاب البر، شبت انگلیسی : DillT European dill American dill
موارد استفاده: شوید در درمان سوء هاضمه ، نفخ ( بویژه در کودکان) اسپاسم، تحریک ترشح شیرو کاهش چربی خون تاثیر گذارست. همچنین بعنوان طعم دهنده و معطر کننده در صنایع غذایی و فرآورده های آرایشی بهداشتی مورد استفاده قرار میگرد.
عوارض جانبی شوید
گزارش شده از مصرف زیاد برگ شوید باعث بروز لکه های سیاه بر روی پوست میشود که بعلت ترکیبات فوراانوکومارینی پیچیده ی آن میباشد. مصرف اسانس شوید در مقادیر معمول /( صحیح) غیر سمی است.
موارد استفاده در پزشکی گذشته: طبیعت آن گرم وخشک میباشد. در گذشته از شوید در درمان نفخ، سوء هاضمه و سکسکه استفاده میشد. افزایش شیر و تسکین درد ( بویژه درد مفاصل) ا نیز از سایر اثرات شوید دانسته اند.
آثار فارماکولوژیک: اثر ضد باکتریایی برای اسانس شوید گزارش میشود. عصاره ی اتانولی میوه های شوید، درست مانند اسانس آن در سگ ایجاد دیورز میکند. بعد از تزریق وریدی امولسیون ( ۵/. اسانس شوید) حجم تنفسی بالا میرود و فشار خون کاهش می یابد.
تزریق وریدی دم کرده ای سر شاخ های هوایی شوید به حیوانات باعث کاهش فشار خون، گشاد شدن عروق خونی، تحریک تنفس و کند شدن ضربان قلب میشود.
گیاهشناسی شنبلیله
شنبلیله و شوید گیاهی از خانواده لگومینوز که برگ و بذر آن ارزش دارویی دارد. در ایران برگهای آن بصورت تازه و یا خشک مورد استفاده قرار میگیرد. شنبلیله در تثبیت نتیروژن نقش مهمی دارد و مناسب برای کشت متناوب میباشد. کشت شنبلیله در ایران قدمت طولانی دارد، این گیاه دارای ارزش غذایی بالا بوده و ترکیباتی مانند کلسیم ، فسفر و آهن و کاروتن ویتامین هن و کاروتن ویتامین c و پروتیئن در برگ آن وجود دارد.
شنبلیله و شوید گیاهی علفی و یکساله که ارتفاع آن تا ۵۰ سانتیمتر میرسد. ساقه به صورت منفرد و غالباً خوابیده، با انشعابات کم، بدون کرک و یا کرک های پراکندست. برگهای متناوب سه برگچه ای بیضی ، شکل و دندانه دار بوده وبرگچه ها از یک نقطه منشعب میشوند. گلها برنگ زرد روشن و گاهی بنفش مایل به سفید به قطر ۸/. -۸/۱ سانتتیمتر بوده و گرده افشانی توسط حشرات انجام میگیرد. میوه ها بصورت نیام، خمیده بطول ۱۱- ۳ سانتیمتر و محتوی ۵ تا ۲۰ دانه زاویه دار بطول ۶-۴ میلیمترست. بذور تخم مرغی شکل، سخت با بویی قوی و طعمی تلخ هستند. که رنگ آنها از زرد حنایی تا قهوه ای تغییر میکند.
مرحله کاشت بعد از آماده سازی زمین
با توجه به شرایط محیطی کشت پاییزه و بهاره امکان پذیرست. طبق تحقیق اوایل اسفند مناسبترین زمان کاشت شنبلیله در شهرستان کرمان میباشد. شنبلیله بروی بذور تکثیر میشود. بعد از کاشت باید بلافاصله آبیاری انجام گیرد. در گزارشی تراکم ۴۰ بوته در مترمربع بیشترین عملکرد را تولید نمود. تاخیر زیاد در کاشت به علت کوتاهی طول دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با دمای بالا، اثر نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان میگذارد.
از کاشت تا جوانه زنی ۱۰ روز طول میکشد. بین توده شنبلیله از لحاظ خصوصیات زراعی تنوع بالایی وجود دارد. توده اردستانی بیشترین عملکرد برگ و توده هندی بیشر ین تولید دانه را در شرایط شهرستان کرمان داشت. در مناطقی با بارندگی حدود ۲۵۰ میلیمتر امکان کشت شنبلیله بصورت دیم نیز وجود دارد. در نتایج آزمایشی مصرف ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن بهمراه ۵۰ کیلوگرم فسفرو ۶۰ کیلوگرم پتاس باعث افزایش عملکرد شنبلیله شد. قطع آبیاری در مراحل رشد و رویشی و زایشی منجر به کاهش عملکرد برگ، دانه و موسیلاژ شنبلیله و شوید گردید.
مرحله داشت شنبلیله
نظر به این که گیاهان دارویی بصورت مستقیم مورد مصرف انسان قرار میگیرند. لذا باید از مبارزه شیمیایی در حذف علفهای هرز و آفات و بیماریها خودداری نمود. بنابراین وجین علفهای هرز در ابتدای رشد شنبلیله توسط کارگر ضروریست. آبیاری بموقع، تغذیه صحیح، مبارزه با علفهای هرز قبل از کاشت و سوزاندن بقایای گیاهی آلوده سالهای قبل کمک به کم شدن آفات و بیماریهای در طول مراحل رشد و نمو خواهد شد.
مرحله برداشت شنبلیله
برداشت شنبلیله با توجه به هدف از کاشت در زمانهای مختلف انجام میگردد. طول دوره رشد توده شنبلیله متفاوت بود. با توجه به زمان کاشت حدود ۱۱۰ روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی بذر نیازست. اگر هدف از کاشت مصرف سبزی باشد. حدود ۵۰ روز تا بعد از کاشت امکان برداشت وجود دارد. از کاشت تا گلدهی شنبلیله تقربیاً نیاز به ۶۰ روز میباشد.
در صورت تاخیر در برداشت میوه شنبلیله، غلافهای باز و بذور ریزش میکند. لذا ضروریست قبل از ریزش برداشت بذر انجام گیرد. بعد از برداشت بذور باید بوجاری شده و بسته بندی شود. طبق نتایج تحقیقی عملکرد بذر و وزن تر در توده های شنبلیله و شوید متفاوت میباشد. بیشترین عملکرد اندامهای رویشی و بذر بترتیب از توده اردستانی و معادل ۵۵۰۰ و ۱۱۶۰ کیلوگرم در هکتار بدست آمد.
مصارف دارویی شنبلیله
بذر و قسمتهای هوایی گیاه قرنها بعنوان منبع ارزشمندی از پروتئین در تغذیه انسان و دام همچنین در طب، سنتی نیز تقریباً به همان قدمت، برای درمان کورک، دیابت سلولیتیس وسل و مورد مصرف بود. نکته جالب توجه در مورد شنبلیله طیف ضد اثرات درمانی آن میباشد.
بطوری که اثر ضد درد ، ضد آترواسکلروز، ضد التهاب، ضد نفخ، ضد اسپاسم، ضد سرطان، پایین آورنده قند خود، افزایش میل جنسی، قابض، مقوی قلب، صفرا آور، ملین، خلطآور، کاهش دهنده کلسترول خون، شیر افزایی، مسهل، اکسی توسیک، مقوی رحم و ضد کرم از این گیاه گزارش میشود.
بیژن صمغ آبادی را در آپارات دنبال کنید.
