هرس درخت

بادام و روش پرورش و هرس آن

پرورش بادام، فندق و پسته به شرح زیر میباشد. محقیقن وطن اصلی درخت بادام را، آسیای غربی و یونان میدانند. بنابراین نظریه گویو گسترش بادام از پامیر تا دریای اژه میباشد. همچنین در پاره ای از اسناد تاریخی آمده که در دورانهای ما قبل تاریخ در ایران درخت بادام بطور وحشی یا زراعی وجود داشته است. کتاب تورات و صحیفه آرمیای نبی از باغهای درخت بادام نامبرده است.

درخت بادام یکی از درختانی هست که زودتر از سایر درختان و قبل از ظاهر شدن برگها، گل آن باز میشود. اغلب در زمستانهای معتدل در ماه اسفند تمام گلهای درخت بادام باز و تقربیاَ نشان میدهد. فقط گلهای آن نسبت به سرما حساس هستند.

درخت بادام از لحاظ خاک و مواد غذایی درختی قانع میباشد. جابجایی بادام از این رو نیاز به کود مایع کمتری دارد. درخت بادام در اغلب زمینهای کم قوت میتواند بر رشد و نمو خود ادامه دهد. همچنین محصول مناسبی را نیز تولید نماید. در هر حال از کشت درخت بادام در زمینهای رسی و مرطوب بایستی خودداری نمود.

بادام بطور کلی توسط هسته میتواند ازدیاد یابد. با عمل پیوند میتوان بادام مرغوب و مناسبی را تهیه نمود. بادام را روی درخت زرد آلو، درخت آلو، درخت گوجه و بالاخره روی درخت بادام که از بذر بعمل آمده پیوند میکنند. با این حال سازگاری درخت زردآلو و درخت آلو با درخت بادام خیلی کم میباشد.

عملاَ در زمینهای که کم عمق یا بدون آهک هستند. یا رطوبت زیاد مجبورند بادام را روی درخت گوجه پیوند کنند. در هر حال در درجه اول پایه بذری بادام شیرین پایه مناسبی برای بادام میباشد. بعد از آن پایه بادام تلخ مناسب بنظر میرسند.

هرس و جابجایی درخت بادام

تربیت و پرورش درخت بادام بصورت پابلند، نیمه پابلند و جامی میسر میباشد. در حالت جامی میان تهی میتوان پایه یا تنه را کوتاه حدود ۵۰ تا ۸۰- سانتمیتر و در درخت نیمه پابلند ۱۲۰ سانتیمتر و در پابلند طول تنه را کمی بیشتر انتخاب کرد. 

هرس باردهی در روی درخت بادام عملیات خاص شدیدی همانند دیگر درختان میوه ندارد. هرس بادام منحصر به قطع شاخه خشک و یا شاخه نابجا و نامناسب که موجب انبوهی شاخه و عدم نفوذ نور و هوا به داخل تاج میشود.

جوانه ها موجود در روی درخت بادام تقربیاَ همانند درخت هلو میباشد. درخت بادام را هر چهار یا پنج سال یکبار با قطع شاخه مسن میتوان جوان نمود.

در هنگام هرس درخت بادام باید در نظر داشت که میوه همیشه در روی شاخه سال قبل تشکیل می شود. بنابراین هنگام قطع شاخه ها لازمه توجه نمود که عملیات بصورتی انجام شود که در ایجاد شاخه جوان برای سالهای بعد کمک شود. تا مقدار محصول افزایش یابد.

در ایران هرس درخت بادام معمول نیست. ولی در کشورهای اروپایی و امریکایی با توجه به نکات بالا عملیات هرس فرمی را انجام میدهند. در سالهای چهارم و پنجم به حذف شاخه زائد و خشک اکتفا میکنند.

روش جابجایی و هرس درخت فندق

فندق درختچه ای بومی اروپا و آسیای صغیر که از زمانهای بسیار دور کاشت آن مرسوم بوده است. بطور کلی کشت درخت فقندق در کشورهایی اروپایی از قرن چهاردهم رونق داشته است.

در ایران ارقام خوروی آن بیشتر در جنگلهای آستارا و ارسباران مشاهده میشود. ارقام بومی آن در مناطق قزوین، ارومیه، مشهد، گرگان و در پاره ای از ارتفاعات فلات مرکزی کاشته میشود.

درخت فندق با هر نوع خاکی تقربیاَ سازگاری دارد. بطور کلی میتوان آنرا در خاکهای نسبتاَ اسیدی و آهکی بعمل آورد. ولی در زمینهای شنی و رسی که دارای هوموس کافی باشد بهترین تنیجه حاصل میشود. بایستی توجه داشت ریشه درخت فندق نسبت به رطوبت زیاد حساسیت نشان میدهند.

درخت فندق نسبت به سرمای زیاد همانند بادام مقاوم هستند. گلهای فندقبه سرمای بهاره حساس بوده و صدمه میبینند. همچنین فندق به بادهای خشک و سوزان حساسیت دارد. روش معمول تکثیر فندق از طریق پاجوشها میباشد. هر چند که از سایر روشها مانند خوابانیدن شاخه و پیوند نیز استفاده میشود.

هرس و جابجایی فندق

از آن جایی که ریشه درخت فندق خیلی حساس هستند. زمان جابجایی درخت فندق و کاشت فندق بسیار مهم میباشد. زیرا اگر هوا زیاد سرد باشد ریشه ها هوا زده و از بین میروند. بنابراین هنگامی که شرایط کاشت مناسب باشد. بایستی عمل جابجایی را انجام داد.

معمولاَ درخت فندق را پس از انتقال به محل اصلی باید بلافاصله آبیاری نمود. همچنین نسبت به سربرداری و هرس اولیه آن اقدام کرد. در مناطقی که زمستان نسبتاَ سرد دارند. عمل سربرداری و هرس مناسب در بهار صورت میگیرد.

درخت فندق را بصورت نیمه پابلند و یا بوته ای پرورش میدهند. مناسب هست فرم تاج بصورت جامی پرورش داده شود. برای این منظور پس از کاشت نهال در بستر اصلی، سرنهال را به ارتفاع ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از سطح زمین قطع یا سربرداری میکنیم.

پس از رشد جوانه ها و تشکیل شاخه ها ۳ تا ۶ شاخه اصلی را باقی گذاشته و بقیه را هنگام خواب درخت ( از آذر تا اسفند ماه ) حذف مینماییم. در روش بوته ای، در سال سوم تنه اصلی از سطح خاک قطع میگردد. ۴ عدد پاجوش که رشد خوبی دارند. به فواصل ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر از یکدیگر نگهداری و بقیه پاجوش ها حذف میشوند.

اصولاَ هرس در فندق بمنظور میوه نشاندن درخت و تولید و تشکیل شاخه قوی یک ساله میباشد. بایستی عملیات هرس فندق همه ساله و یا هر دو سال یکبار صورت میگیرد. برخی براین عقیده اند بهترین نتیجه از هرس هنگامی حاصل میشود که درخت فندق تنه نسبتاَ آزادی داشته و شاخه اصلی آن به حد کافی از زمین فاصله گرفته باشد.

درخت پسته و روشهای جابجایی و هرس آن

درخت پسته براساس آثار تاریخی و کتیبه یونانی از ۳ تا ۴ هزار سال پیش در ایران مرسوم بوده است. در اوایل عهد مسیحیت یکی از امپراطوران روم این درخت را به روم و از آن جا به اسپانیا میبرد. در سالهای اخیر کاشت درخت پسته در امریکا و آفریقا مرسوم میباشد. درخت پسته از گیاهان نواحی گرم معتدل مانند سواحل دریای مدیترانه میباشد.

با وجود این در پاره ای از مناطق که دارای زمستانهای سرد و تابستانهای گرم مانند نواحی دامغان و قزوین میباشد محصول رضایت بخشی میدهد. درخت پسته در خاکهای شنی و رسی بخوبی رشد و نمو میکند. در این نوع خاک محصول خوبی نیز تولید میکند. ولی در اراضی رسی سنگین که رطوبت را بمقدار زیاد و برای مدت طولانی درخود نگاه میدارد. نتیجه رضایت بخشی نمیدهد .

هرس و جابجایی درخت پسته

هرس درخت پسته مسن و بارده مرسوم نیست. باغداران فقط به حذف شاخه خشک اکتفا میکنند. در پاره ای از مراکز تولید پسته این هرس را در فصل پاییز و در پاره ای دیگر از مراکز در فصل زمستان انجام میدهند. البته در نقاطی هرس زمستانه ممکن هست که خطر یخبندان و سرمای شدید در بین نباشد.

به عقیده ی ما در نواحی سرد مانند نواحی اطراف قزوین هرس از اواخر اسفند تا اواخر فروردین باید انجام گیرد. جابجایی بادام نیز در این زمان از سال انجام میشود. زیرا در این منطقه اغلب سرمای زمستان بسیار شدید میباشد.

علاوه بر این چون با این هرس فقط شاخه خشک قبل از فعالیت جوانه ها حذف میشوند. تغییری در تعادل بین شاخه درخت پسته از نظر مصرف شیره گیاهی حاصل نمیگردد.

هرس فرمی درخت پسته

هرس فرمی درخت پسته و بادام باید با دقت انجام گیرد. پس از آن که جوانه پیوندک به اندازه کافی رشد کرد (۱.۲۰ تا ۱.۵ متر) جوانه انتهایی و کلیه شاخه فرعی به استثنای شاخه هایی که در ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر انتهای پایه واقعند قطع میکنند. در این قسمت ۳ تا ۵ شاخه که بطور منظم بدور پایه قرار گرفته باقی میماند.

آنها نیز از ۳۰ تا ۳۵ سانتیمتر سربرداری میشوند. این شاخه ها اسکلت تاج درخت پسته یا شاخه اصلی درخت پسته را تشکیل میدهند. در سالهای بعد شاخه فرعی روی شاخه اصلی به فاصله کافی و با فواصل نسبتاَ منظم قرار گیرند. تا نور خورشید و هوا به آسانی به شاخه باردهنده برسد.

به شما پیشنهاد مطالعه مقاله انگور، هرس و جابجایی را میدهیم.

نکات عملی هرس درخت پسته

۱- حداکثر نور و حررات خورشید و هوا به درون تاج درخت باید برسد.

۲- زوایه بین شاخه باردهنده و شاخه اصلی که حامل شاخه بار دهنده میباشد. باید بین ۶۰ تا ۸۰ درجه باشد. تا در اثر وزن نسبتاَ زیاد محصول شاخه باردهنده از شاخه اصلی جدا نشود.

۳- فاصل اولین شاخه اصلی روی تنه درخت تا سطح زمین باید در حدود ۱ تا ۱.۲۰ متر باشد. تا بتوان عملیات زراعتی مختلف را به آسانی روی درخت انجام داد.

هرس باردهی درخت پسته

هرس باردهی پسته، بادام و فندق شامل هرس تنک شاخه، سربرداری حذف پاجوش شاخه خشکیده آلوده میباشد. هدف از هرس تنک شاخه، کاهش تعداد شاخه فرعی درجه دوم و سوم میباشد.

این عملیات در دوره خواب زمستان و در سنین باردهی اقتصادی محصول انجام میشود. هرس شاخه به منظور کاهش سال آوری توصیه و باعث رسیدن آب و مواد غذایی بیشتر به جوانه گل در حال تشکیل برای محصول سال آینده میشود.

هرس سربرداری نیز بمنظور جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و تقویت جوانه جانبی میباشد. که در فصل خواب صورت گرفته، افزایش شاخه جانبی، سطح باردهی را به همراه دارد.

درخت گیلاس و درخت آلبالو

درخت گیلاس و آلبالو نخست در منطقه ای ما بین دریای خزر و دریای سیاه بطور وحشی پراکنده بودند. بعداَ توسط عوامل انتشار و انتقال به نواحی دیگر برده و گسترده یافته است. بررسیهای ما چنین نشان میدهد که امروزه در نواحی عباس آباد و مراد تپه همدان هنوز تعداد زیادی گیلاس وحشی وجود دارند.

مناسبترین مناطق کشت برای درخت گیلاس و آلبالو معمولاَ مناطقی است که عاری از خطر سرمازدگی و بادهای شدید میباشد. در مناطقی که درجه حرارت هوا خیلی زود بالا میرود. دوره خواب زمستانه درختان گیلاس و آلبالو قبل از بهار شکسته میشود. در معرض خطر سرمازدگی بهاره قرار میگیرند. زیرا حساسیت گلهای گیلاس و آلبالو به سرما زیاد میباشد.

بطور کلی چنین استنباط میشود که درختان گیلاس و آلبالو دردره های مرتفع و در خاکهای خشک و سبک بهترین رشد را خواهند داشت. آزمایشات مختلف نشان داده که درخت آلبالو نسبت به چگونگی شرایط محیطی، مخصوصاَ درجه حرارتهای زیر صفر مقاوم تر از درخت گیلاس میباشد.

امروزه برای پرورش درخت گیلاس از روشهای مختلف استفاده میشود. مرسوم ترین آنها پایه بذری آلبالوهای وحشی است. در ایران، بیشتر پایه آلبالوی تلخه و آلبالوی نرک مورد استفاده قرار میگیرند.

پرورش گیلاس و آلبالو

ازدیاد و تکثیر پایه درختان گیلاس معمولاَ از طریق بذری انجام گرفته و بدین ترتیب اکثر درختان پابلند میباشند. ۱/۱۲ F را می توان از طریق غیر بذری بوسیله خواباندن شاخه ها و پا جوش ازدیاد نمود. بدین منظورباید پس از آن که نهال پایه ۱/۱۲ F جوانه زد و جوانه ها آنها رشد نمودند.

فوراَ توسط مقداری خاک روی آن را پوشاند و سبب ریشه زدن آنها شد. به همین سبب درختانی که برروی این پایه قرار دارند قدری کوچک و یا پاکوتاه میباشند.

برای ازدیاد آلبالو نرک و آلبالو تلخه که از طریق کاشت بذر آنان انجام میگیرد. باید توجه داشت که بذر را قبل از کاشت استراتیفیه نموده و سپس در اوایل بهار در خزانه مورد کشت قرار دارد.

بهترین طریقه استراتیفیکاسیون برای بذرهای گیلاس و آلبالو، نگهداری آنها به مدت ۱۲۰ روز در درجه حرارتهای ۵تا ۷ درجه سانتی گراد و سپس بمدت ۱۰۰ روز در درجه حرارتهای بین ۱-تا۲- درجه سانتگراد میباشد. بطور کلی وزن هر ۱۰۰۰ دانه آلبالو نرک در حدود ۱۷۵ گرم و هر ۱۰۰ گرم آن در حدود ۵۷۰ دانه دارد. همین طور  ۱۰۰۰ دانه آلبالو تلخه ۹۰ گرم وزن دارد.

برای درختان آلبالو اکثراَ پایه آلبالو مورد استفاده قرار میگیرد. میوه درختانی که برروی این پایه ها قرار دارند. دارای مرغوبیت فراوانی بوده و میزان سازگاری پایه و پیوندک نیز بسیار زیاد است. در صورتی که درختان پیوندی برروی آلبالو نرک دارای میوه ریزی باشد. درجه سازگاری آنها بسیار کم است.

هرس گیلاس و آلبالو

بطور کلی درختان گیلاس و آلبالو را به انواع اشکال مختلف گرد و پهن پرورش می دهند. ولی امروزه بیشتر فرمهای کروی نیمه پاکوتاه برای گیلاس و فرمهای  پاکوتاه برای آلبالو توصیه میشود.

از انواع فرمهای پهن بادبزنی با شاخه افقی و مایل و فرم ساده و دوبل مرسوم میباشد. بعنوان یادآوری اشاره میشود که درختان گیلاس را تقربیاَ شبیه به درخت سیب هرس میکنند.

عملیات سربرداری از ۶۰ تا ۶۰ سانتیمتر سطح خاک انجام میگیرد. بطور کلی تعداد شاخه اصلی گیلاس و آلبالو را برحسب فرم بین ۳ تا ۴ شاخه در نظر میگیرند. بنابراین هرس اولیه گیلاس و تربیت نهال بنحوی که شاخه اصلی از نقاط مختلف تنه با فواصل حدود ۳۰ سانتیمتر در جهات مختلف پدید آید انجام میشود. شاخه اصلی زوایای واقعی خود را یافته و از بسته بودن زاویه آنها جلوگیری شود.

هرس باردهی

معمولاَ درختان گیلاس دارای رشد عمودی زیادی میباشند. ارتفاع آنها گاهی تا ۲۰ متر هم میرسد. در حالی که درختان آلبالو دارای رشد ضعیفتر بوده و ارتفاع آنها به ۵ تا ۸ متر میرسد. بطور کلی در روی درختان گیلاس و آلبالو دو نوع جوانه یکی جوانه برگ ودیگری جوانه گل را میتوان تمیز داد.

جوانه انتهایی همیشه جوانه برگی بوده و جوانه گل برروی شاخه مختلف در قسمتهای جانبی ظاهر میشوند. درهر حال نحوه استقرار جوانه های گل و برگ برروی شاخه های درختان گیلاس و آلبالو کم بیشت متفاوت میباشند.

در درخت گیلاس بیشتر جوانه گل بصورت مجتمع برروی شاخه دو ساله قرار دارند. در حد فاصل بین شاخه دوساله و یک ساله مقدار کمی گلهای منفرد تشکیل میشود. اصولاَ میوه گیلاس برروی زائده بارده کوتاه تشکیل میگردد. در درختان آلبالو چوبهای یکساله حامل جوانه گل بوده و بیشتر محصول را در روی آنها تشکیل میشود.

شاخه رویشی و تولید مثلی در روی گیلاس و هرس آنها 

چوبی، حامل تعدادی جوانه برگ میباشند برحسب شدت و قدرت رشد آنها ۳ تا ۵ جوانه را نگاه داشته و بقیه قطع میشوند.

مرکب، این شاخه ها حامل جوانه برگ و گل بوده و هرس در روی آنها همانند شاخه چوبی میباشد.

منشعب، معمولاَ اینگونه انشعابات قوی و طویل ظاهر میشوند. هرس در روی آنها از جوانه استیپولر صورت میگیرد.

نرک، اینگونه شاخه ها، شاخه چوبی خیلی قوی میباشند. اگر این شاخه ها به منظور شکلدهی بکار روند. با حفظ ۵ تا ۶ جوانه بقیه را سربرداری میکنند. در غیر اینصورت بایستی از نزدیک جوانه استیپولر حذف گردند.

براندی یا شیفون، این شاخه ها معمولاَ کوتاه بوده و حامل جوانه گل میباشند. برحسب جوانه انتهایی و استیپولر حامل جوانه برگی هم هستند. حال اگر شیفونها خیلی کوتاه باشند. انها را کاملاَ حفظ مینماییم. اگر مایل باشند، جوانه انتهایی را قطع میکنیم. درحالتی که شیفون ها مسن و طویل میگردند. همانند شاخه نرک با آنها عمل میشود. (گیلاس و آلبالو).

شاخه طویل، این شاخه ها میتوانند بعداَ حامل جوانه گل گردند. بنابراین از یک دوم یا دو سوم طول قطع میشوند.

گلهای مجتمع

اندامهای کوتاهی که از توده گلها تشکیل شدند. بهترین اندام باردهی در گیلاس میباشند. به هیچ وجه آنها را نبایستی دستکاری نمود. همچنین کورسونهایی که حامل جوانه گل بصورت منفرد هستند بایستی آنها را حفظ نمود.

اگر کورسون های مسن حامل گل مجتمع و شاخه چوبی باشند. شاخه چوبی را قطع میکنند تا گلهای مجتمع رشد و نمود کافی برای تولید بار داشته باشند. در حالت خاصی که روی پاره ای از درختان گیلاس و آلبالو میتوان مشاهده نمود، وجود کورسون مسن همراه با مقدار زیادی توده گل مجتمع است . در این شرایط ۲ تا ۳ دسته از گلهای مجتمع رانزدیک شاخه های چوبی نگاه داشته و بقیه را حذف میکنند.

بطور کلی عملیات هرس زمستانه در درختان گیلاس و آلبالو پس از چند سال فقط بمنظور حفظ فرم و ایجاد شرایط مناسب برای جریان هوا ونور میباشد. شاخه افقی و خیلی قوی را بایستی کوتاه نمود و شاخه خیلی طویل را کوتاه کرده و مرکز درخت را از شاخه اضافی خالی نمود.

پنسمان

بطور کلی عملیات هرس تابستانه که پنسمان قسمتی از آن میباشد. در روی شاخه طویل کمتر انجام و در شاخه جانبی بطور محدود و کم صورت میگیرد. اولین پنسمان از روی ۲ تا ۳ برگ و بعداَ از روی یک یا دو برگ انجام میشود.

در فرمهای بادبزنی برای حفظ فرم و تبدیل سریع جوانه های برگی و به جوانه های گل و جلوگیری از گسترش سریع گورمان ها عملیات پنسمان انجام میشود. در درختانی که بفرم آزاد پرورش مییابند در آغاز فقط به سربرداری اکتفا مینمایند.

هرس درختان آلبالو شباهت به هرس درختان گیلاس دارد. با این تفاوت که هرس دردرختان آلبالو باید در دفعات بیشتری صورت گیرد. زیرا جوانه درختان آلبالو اگر در سال اولیه شکفته نشوند در سال بعد قدرت رویش خود را از دست داده و شاخه قدری خالی و یا عاری از شاخه فرعی میشوند. (گیلاس و آلبالو).

درخت گلابی

درخت گلابی که امروزه مورد کشت قرار می گیرند. از گونه وحشی میشود. طبق نظریه محققین، گونه وحشی درخت گلابی در مناطق معتدل اروپای غربی تا آسیای شرقی پراکنده میباشند.

بر اساس شواهد تاریخی در یونان قدیم کشت این گیاه مرسوم بوده. در اوایل قرن هجدهم فرانسویان موفق شدند واریته جدیدی را از گونه وحشی درخت گلابی تهیه نمایند.

عمل اصلاح و تهیه واریته جدید درخت گلابی در بلژیک توسط فان مونس در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم صورت گرفته. تعدادی از واریته هایی که امروز کشت انها مرسوم به نام وی میباشد. براساس گزارش گیاهشناسان امروزه حدود ۲۵ گونه وحشی درخت گلابی در نیمکرده شمالی وجود دارد. که تعداری از آنها در چین، ژاپن، کره و همچینین ۸ تا ۱۰ گونه آن در ایران و آسیای صغیر موجود میباشد.

تکثیر در درخت گلابی

در درخت گلابی عمل تکثیر و ازدیاد غالباَ از طریق غیرجنسی (پیوند) با استفاده از پایه مختلف صورت میگیرد. طی این عمل درخت گلابی بارآوری تشکیل میگردد. با ما در اینستاگرام باغبانی و جابجایی درخت هورس همراه باشید.

امروزه در اروپا و امریکا برای حصول تنیجه مناسب از بذر گلابی وحشی ازنوع P.communis استفاده میشود. که برروی آنها انواع واریته مرغوب گلابی پیوند میگردد. تنها مشکلی که این روش پدید میآورد دیررس شدن آنهاست. ولی پایه ها نسبت به سرما مقاوم بوده و رشد این پایه ها زیاد و قوی میباشند.

لذا از این پایه بیشتر برای تهیه و پرورش درخت گلابی پابلند و درخت گلابی نیمه پابلند استفاده میشود. امروزه پایه دیگری را میتوان برای پیوند با درخت گلابی مورد استفاده قرار داد.

از جمله پایه درخت به میباشد که بیشتر برای تهیه و تربیت درختان پاکوتاه و نیمه پاکوتاه استفاده میشوند. پایه درخت به که روی آنها گلابی پیوند میشود. در مقابل سرما حساسیت زیادی نشان میدهند. مناسب کشت در نواحی که سرما و یخبندان شدید ندارند میباشند. این گونه درختان بطور معمول زودتر بارور و عمرشان نسبت به نهالهای پیوندی بروی پایه بذری کمتر است.

فرمهای پرورش درخت گلابی

درخت گلابی را نیز همانند درخت سیب میتوان به اشکال مختلف گرد یا پهن و هم چنین پاکوتاه و پابلند تربیت نمود. در بین انواع فرمها، فرم دوکی و بادبزنی با شاخه عمودی، بادبزین با شاخه افقی، جامی و تیپهای مختلف جامی پرورش میدهند.

برای بدست آوردن درخت گلابی پابلند که ارتفاع تنه آن اکثراَ بین ۶۰/۱ تا ۸۰/۱ متر میباشد. از پایه بذری گلابی استفاده میشود. بطورکلی میتوان گفت که این نوع درختان پابلند و پا متوسط کروی هنوز در اکثر نقاط دنیا مورد کشت و پرورش قرار میگیرند.

قدرت مقاومت یک چنین درختانی در مقابل سرما بیشتر بوده. ولی از لحاظ اقتصادی به واسطه دیربارور شدن این درختان و کمی محصول آن در واحد سطح مقرون به صرفه نیستند.

به همین منظور امروزه در بسیاری از کشورهای اروپایی و همین طور در ایالات متحده امریکا از فرمهای پهن و پاکوتاه و نیز از فرمهای داربستی استفاده میشود. برای بدست آوردن یک چنین درختانی میتوان از پایه های به A که دارای ریشه سطحی و رشد کمی میباشند استفاه نمود.

در بعضی از باغات که درخت گلابی به عنوان تزیین دیوارها مورد پرورش قرار میگرند. میتوان انواع مختلف فرمهای پالمت، چتری و کوردن را مورد استفاده قرار داد.

بطور معمول برخی از ارقام درخت گلابی رشد عمودی یافته و شکل طبیعی درخت به فرم مخروط کشیده میباشد. شاخه جانبی کم وبیش عمودی رشد میکنند. که برای حل این مشکل از انواع بازوهای جداکننده استفاده میشود. درهر حال برای آشنایی با برخی از انواع فرمهای پرورشی درخت گلابی که همانند درخت سیب میباشد. با ما همراه شوید.

هرس باردهی درختان سیب و گلابی

درخت  گلابی موجود زنده و پیچیده ای که بایستی به تمام تظاهرات، عکس العملها و نیازمندیهای آن توجه داشت و باآنها آشنا شد. تا بتوان با درخت گلابی بنحوی ارتباط برقرار کرد تا نتایج مورد نظر را بدست آورد.

منظور از این عنوان چنین است که درخت باردهی مناسبی یافته و با اجرای سیستمهایی تعادل را حفظ نمود. بنابراین به مجرد اینکه هرس فرماسیون و اسکلت بندی انجام گردید. درخت شکل مورد نظر را روی شاخه یاف.، موضوع باردهی درخت آغاز میگردد.

زیرا همراه با تکامل اسکلت بندی درخت شکل مورد نظر را روی شاخه شروع میشود. در همین زمان که در رشد و نمو شاخه هایی که میوه میدهند. لازمست مداخله نموده و هرسهای ضروری برای تنظیم میزان باردهی و جلوگیری از صدمات بعدی را انجام دهیم.

مخصوصاَ در سالهای اول باردهی باید درخت گلابی را هرس نمود. زیرا هرس مناسب ضمن حفظ اسکلت درخت گلابی به زود باردهی آن نیز کمک میکند. بنابراین بایستی نخست شاخه و اندامهایی که حامل میوه میگردند. شناسایی کرده و پس از آن عمل هرس بارآوری را روی آنها اجرا نمود.

ضمناَ متذکر میگردیم بر اساس اینکه خصوصیات اندامهای باردهی درخت سیب و درخت گلابی همانند هم میباشند. لذا عمل هرس بار آوری را در مورد هر دوی آنها یکباره شرح میدهیم. همانطوری که در صفحه هرس درخت سیب آمده. شکل ظاهری درخت شامل تنه اصلی، شاخه اصلی و شاخه فرعی میباشد.

شاخه اصلی و شاخه فرعی دارای انشعابات کوتاهی هستند. که میوههای درخت سیب و درخت گلابی روی آنها تشکیل میگردد. هنر هرس از این جا شروع میشود. که این گونه شاخه و دیگر شاخه ها را تبدیل به شاخه مفید بارور گرداند.

میخچخه یا دارد (DARd)

در درخت سیب و  درخت گلابی شاخه خیلی کوتاهی که منتهی به یک جوانه میگردند دیده میشود. که آنها را میخچه یا دارد مینامند. در واقع میخچه شاخه بسیار کوتاهی که در جوانی صاف و یا دارای چین و چروکهایی ست. در هنگامی که مسن میگردد، به جوانه کوچک و مخروطی منتهی میشود.

این اندام موقتی بوده و دایمی نخواهد بود. در شرایطی که مواد غذایی به اندازه کافی در اختیار داشته باشد تبدیل به لامبورد میگردد. معمولاَ در طول دوران رشد میخچه تعدادی برگ تشکیل میشود. میخچه در حد فاصل بین جوانه چوب و میوه قرار دارند و بعداَ میوه خواهند داد. لذا توصیه میشود تا حد امکان تعداد میخچه را در درخت گلابی حفظ کرده و زیاد نماییم.

موقعیت استقرار میخچه در درختان هسته دار مانند درختان دانه دار نبوده. در حد فاصل بین جوانه چوبی ومیوه قرار نمیگیرند. بلکه میوه ها روی شاخه هایی که در سال قبل سبز بوجود میآیند.

بنابراین در درختان هسته دار فقط جوانه چوبی و جوانه گل وجود دارند. منتها بعضی اوقات چند گل روی شاخه کوتاهی دور هم جمع میگردند و در انتهای آن شاخه جوانه چوبی قرار دارد.

لامبورد ( Labored)

لامبورد همانند میخچه میباشد و در انتهای آن جوانههای گل ومیوه تشکیل میگردند. بطورکلی لامبورد کمی بزرگتر از میخچه بوده و در غالب اوقات میتواند در روی بورس (محلی که میوه وگل تشکیل میشود) مجدداَ لامبورد و میخچه تواماَ پدید آیند.

شاخک یا براندی (Brindlle)

براندی تقربیاَ شبیه به یک شاخه کوچک باریک و خم شونده بوده و در هنگامی که کامل و خوب رشد کرده باشد طول آن حدود ۲۰ سانتیمتر است. شاخک یا براندی ساده حامل تعدادی جوانه چوب بوده و در انتهای به جوانه بزرگتری ختم میگردد. گاهی این جوانه بارده میشود که اصطلاحاَ به این شاخه، شاخک یا براندی تاجدار میگویند.

شاخه میوه دهنده یا کورسون (Coursonne)

کورسون یا انشعاباتی گفته میشود که برروی شاخه اصلی یا درجه دوم بوجود آمده و پس از هرس منظم به یک شاخه میوه دهنده تبدیل میگردد.

شاخه

در طول دوران رشد و در شرایط مناسب فصلی تعداد زیادی از جوانه فعال و پاره ای از آنها که در مجاورت جوانه چوب قرار دارند تبدیل به برگ و گاهی تولید جوانه ثانوی در روی شاخه ها میکنند. معمولاَ این اندامها در سیب و گلابی کاملاَ قوی بوده وحامل جوانه چوب جانبی و جوانه انتهایی فعال و بارآور میباشند.

جوانه مزبور حامل جوانه های ضمیمه بوده و که جوانه خواب میباشد. این جوانه همیشه در بالای نقطه فشردگی و چین چروکدار بودن شاخه قرار دارند. برای فعال سازی این جوانه لازمست شاخه را چند میلیمتر بالاتر از محل اتصال قطع نماییم.

نرک با گورمان ( Gourmand)

تحت تاثیر تغذیه مناسب وزیاد، پاره ای از جوانه رشد قوی و کاملی مییابند و قدرت رویشی که در این شاخه وجود دارد. اجازه نمیدهد که میوه ها به آسانی در روی آنها تشکیل گردند. به این شاخه قوی نرک گفته میشود.

جوانه چوب

جوانه چوب در کنار و محل اتصال دمبرگ به شاخه بصورت یک اندام صاف ونوک تیز بوده که از فلسهایی پوشیدست. فلسها روی یکدیگر قرار گرفته اند و بدون کرک بوده و یا دارای کرکهای بسیار ظریفی میباشند.

در انتهای جانبی آنها دو جوانه خیلی کوچم که با چشم غیر مسلح قابل رویت نیست قرار دارد. که آنها را جوانه استیپولر (Stiplaire) مینامند. این جوانه فعال نخواهند شد مگر آنکه جوانه اصلی از بین برود.

جوانه گل

جوانه گل همانند جوانه چوب بوده و بطور جانبی بر شاخه قرار گرفته و غالباَ در انتهای لامبورد یا براندی تشکیل میگردند و روی آنها از فلسهای جنینی پوشیدست. شکل عمومی آنها کروی و یا بیضی متورم میباشد و در برخی از واریته ها کرکدار میباشند.

این اندام در شرایط مناسب فعال و تبدیل به گل و میوه میگردد. پس از برداشت محل اتصال میوه متورم وگوشتی گشته و غالباَ در روی آنها دارد. لامبورد وگاهی براندی تشکیل میگردد. بنابراین، این اندام را باید همیشه روی درخت گلابی و شاخه گلابی حفظ نمود. زیرا عضو مفیدی میباشد که اصطلاحاَ آن را بورس مینامند.

تغییرات جوانه

بطورکلی چوب در طول دوران رشد تغییرات بسیاری یافته و اندامهای مختلف را می تواند تولید نماید. همچنین در چگونگی و وضع باردهی و هرس شاخه شناسایی آنها موثر میباشد.

بنابراین غالباَ با تغییراتی که در میزان و مقدار شیره گیاهی که به جوانه می رسد. میتواند اندامهای مختلفی راایجاد نماید. چنانکه شیره گیاهی بمقدار زیاد به جوانه برسد جوانه تغییر شکل یافته و تبدیل به شاخه قوی ( بطول ۸۰ سانتی متر یا بیشتر ) خواهد شد که آن را اصطلاحاَ نرک یا گورمان مینامند.

– در حالی که شیره گیاهی در یک حد طبیعی به جوانه برسد. از آنها شاخه معمولی تشکیل میگردد. که معمولاَ طول آنها بین ۲۵ تا ۴۰ سانتیمتر خواهد بود و آنها را شاخه چوبی معمولی می گویند.

– حال اگر مقدار شیره گیاهی که در اختیار جوانه قرار میگیرد کمی کمتر از حالت قبل باشد. جوانه شاخه کوتاه و باریکی را تولید میکند. که اصطلاحاَ به آن برندی می گویند.

– اگر جوانه به میزان خیلی کم شیره گیاهی دریافت نماید. رشد جوانه کند و کوتاه بوده و اندام کوچک و نوک تیز بنام میخچه یا دارد را میسازد.

– در شرایطی که به علل مختلف مقدار شیره گیاهی خیلی کمی در اختیار جوانه قرار گیرد رشد و فعالیت جوانه کاملاَ محدود شد و گاهی بدون فعالیت همچنان باقی میماند و اصطلاحا به این نوع جوانه ، جوانه انتظار یا خواب میگویند.

– گاهی نیز ممکن است اصولاَ شرایطی پدید آید که جوانه از حداقل ماده غذایی (شیره گیاهی) محروم مانده و دراین حال جوانه سقوط خواهند کرد.

باردهی گلابی

در پاره ای از ارقام گلابی که میزان باردهی آنها زیاد است جوانه گل در طی چند ماه تشکیل میگردد. شاخه و براندی های سال منتهی به یک یا چند جوانه گل میشوند. این انشعابات را اصطلاحاَ کورسون یا شاخک مینامند.

شاخه و براندی های تاجدار مخصوصاَ در ارقام گلابی و ویلیامز، دوشس تولید میوه بزرگ و عالی میکنند و لازمست آنها را کاملاَ شناخته و هرس ننماییم. این تغییرات بصورت منظم و همیشگی در تمام ارقام نمیباشد.

گاهی تغییرات خیلی به کندی صورت میگیرد. دو تا سه سال یا بیشتر طول میکشد. در این حالت جوانه چوب تولید اندام حد واسطی میکند که اصطلاحاَ به آن میخچه میگویند.

برای تبدیل سازی میخچه به جوانه گل لازم است مقدار شیره گیاهی که به آن میرسد نه خیلی کم و نه خیلی زیاد باشد. زیرا اگر شیره زیاد باشد. شاخه چوبی و اگر خیلی کم باشد باریکی را ایجاد میکند که میخچه کشیده به آن میگویند. بنابراین برای این که جوانه چوب تبدیل به میخچه گردد لازمست مقدار شیره گیاهی بطور متوسط به آن برسد.

چگونگی تغییر کورسون به اندام بارده

شاخه ای که از جوانه تشکیل میشود. بطور آزاد رشد یابد. با این حال برای فعال سازی آن لازمست عملیات هرس در روی شاخه مزبور در طی سه سال صورت گیرد تا تبدیل به جوانه بارده گردد.

در سال اول هرس لازمست سه جوانه خواب در روی آن نگاهداری و از بالای جوانه شاخه را قطع نماییم.

سال دوم شاخه ای که از جوانه سوم سال قبل روییده یک جوانه نگهداری و بقیه را حذف مینماییم. دو جوانه باقیمانده سال قبل در این سال تبدیل به میخچه یا دارد میگردند.

در سال سوم برای فعال سازی دو دارد سال قبل و تبدیل آنها به اندام بارده شاخه را از زیر میخچه بیرونی قطع مینماییم. در همین سال میخچه ها فعال میگردند.

با توجه به توضیحات بمنظور شناسایی اندامهای مختلف که در هرس باردهی نقش اساسی دارند چگونگی هرس را در درخت سیب و درخت گلابی با تنوعی که در شاخه ها و اندامهای رویشی آنها مشاهده می شود با ذکر چند مثال بیان میکنیم.

ضمناَ یاد آور میشویم عمل اجرای هرس باردهی در فرمهای مختلف تربیتی درخت سیب و درخت گلابی تقربیاَ یکسان بوده و اختلاف زیادی با یکدیگر ندارند. بلکه بر اساس تغییر شاخه ها به شاخه های بادره و چگونگی هدایت جوانه ها به اشکال بارده مورد بحث میباشد. که در قسمتهای پیشین این تغییرات را همراه با نحوه اجرا نشان داده ایم .

عملیات و اجرای هرس درخت میوه

بطور کلی میوه دهی درخت گلابی نسبت معکوس با رشد و نمو آن دارد. یعنی اگر درختی دارای رشد زیاد باشد. میزان محصول کمتری خواهد داشت. برعکس درختانی که رشد آنها متوسط یا کمتر است میوه بیشتری تولید میکنند.

معمولاَ میوه سیب و  میوه گلابی در شاخه سه ساله و یا بیشتر تشکیل می گردند. کمتر اتفاق میافتد که در روی شاخه یک یا دو ساله تشکیل شود. لذا شاخه قوی را در زمستان باید بلندتر در تابستان کوتاه تر هرس نمود.

همچنین شاخه که رشد آن کمتر باشد در زمستان کوتاهتر هرس می گردند. (توضیح آنکه سعی برآن می شود جوانه کمتری در روی این گونه شاخه ها نگهداری شود. بنابراین در چنین وضعیتی برخی توصیه می کنند که هرس تابستانه انجام شود.)

ضمناَ در درخت سیب و درخت گلابی بزرگ و مسن جوانه چوبی و یا مخچه می تواند چندین سال به حال خواب باقی بماند. ولی هنگامی که شاخه زائد را هرس نماییم. جوانه های مزبور به رشد و نمو خود ادامه می دهند و فعال میگردند. (در درختانی با هسته این عمل مقدور نمیباشد).

هرس در روی یک شاخه گلابی برای باردهی در طی چهار سال

در هرس سال اول درخت گلابی: در روی یک شاخه بلند در زمستان سه جوانه را باقیمانده و از بالای جوانه سوم شاخه را قطع میکنیم.

هرس سال دوم درخت گلابی: پایین ترین جوانه در روی شاخه تبدیل به میخچه و جوانه کناری یادومین جوانه شاخه کوتاه یا کورسون بدون تاج را تشکیل میدهد. جوانه سوم که تبدیل به شاخه طویل دو جوانه باقیمانده و از بالای جوانه دوم شاخه را قطع میکنیم.

هرس سال سوم درخت گلابی: در سال سوم میخچه سال قبل تبدیل به لامبورد و کورسون تبدیل به براندی تاجدار می گردد. شاخه بلند و طویل از جوانه انتهایی پدید آمده درست از بالای براندی تاج دار حذف میگردد.

هرس سال چهارم درخت گلابی: در این سال کورسونی که در سال سوم بارداده است. از کنار لامبورد میوه دار سال قبل حذف میگردد. تا در بورس سال قبل میخچه و لامبورد تشکیلی فعال گردد. تمامی این عملیات در زمستان موقعی که هوا مساعد باشد و یا در اوایل پاییز در مناطقی که زمستان سخت ندارد انجام میگردد.

مجموع عملیاتی که در روی یک درخت گلابی با وجود انواع شاخه مختلف در مراحل رسد انجام میشود

الف- یک جوانه خواب، یک لامبورد و یک جوانه خواب.

در روی شاخه ای که حامل یک جوانه خواب و یک لامبورد و یک جوانه خواب دیگر میباشد. برای فعال سازی آنها لازمست جوانه خوابی که در روی قسمتی از شاخه مانده در مجاورت لامبورد حذف شود تا لامبورد و جوانه خواب باقیمانده فعال شوند.

ب-یک جوانه خواب، یک لامبورد و یک براندی ساده.

در این حالت برای فعال سازی جوانه خواب و لامبورد لازمست براندی را از نزدیک لامبورد هرس نماییم. در این حالت وضعیت گلدهی کاملاَ تثبیت و مشخص میگردد. زیرا همیشه سعی بر آن میشود. اندامی که امکان باردهی آن سریعتر است حفظ گردد.

اگر تصادفاَ و بدون توجه لامبورد را حذف نمایند. براندی ساده به زودی تبدیل به اندام بارده و درطی سالیان بعد اگر هرس صحیح در روی آن انجام شود امکان باردهی پدید میآید.

پ- یک جوانه خواب ، یک براندی تاجدار و یک جوانه خواب.

در چنین شرایطی یکی از جوانه های خواب را که در مجاورت براندی تاجدار واقع حذف میکنیم. تا عمل گلدهی در روی براندی کاملاَ تثبیت گردد.

ت- یک جوانه خواب ، یک براندی تاجدار و یک میخچه.

برای فعال سازی براندی کافیست که از نزدیک براندی میخچه را حذف نماییم. تا براندی تبدیل به اندام بارده گردد.

ث- یک میخچه ، یک لامبورد و یک جوانه خواب. در شاخه هایی که واجد چنین شرایطی هستند. برای فعال سازی میخچه و لامبورد لازمست جوانه خواب را حذف نماییم. تا عملیات باردهی روی لامبورد تثبیت گردد.

ج- یک میخچه، یک لامبورد و یک میخچه.

برای تحریک و تبدیل میخچه و لامبورد به اندام بارده لازمست میخچه مجاور لامبورد حذف شود.

درخت سیب

سیب یکی از انواع میوه های که زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده بشر قرار میگیرد. قدیمی ترین آثاری که بدست آمده مربوط به یک سیب فسیل شده میباشد. که در حفاریهای نزدیک سویس کشف شده و متعلق به دوره ما قبل تاریخ می باشد.

بطور کلی پرورش درخت سیب برحسب رشد و نمو و شکل و اندازه طول تنه به دو قسمت تقسیم می شوند:

۱- درخت سیب پاکوتاه.
۲- درخت سیب پابلند.

معمولا برای تولید و پرورش درخت سیب پابلند و نیمه پابلند (متوسط) از پایه بذری و در پاره ای موارد از پایه غیر بذری ( انواع مالنیگ مرتون) و برای درخت سیب پاکوتاه از پایه غیر بذری (بعضی از مالینگ ها) استفاده می شود.

عملاَ اسامی خاصی از نظر علمی برای آنها بطورکلی قراردادی وجود دارد که ما از ذکر آنها خودداری میکنیم. شکل تاج درخت که در روی انواع اینگونه پایهها تشکیل میگردد برحسب چگونگی پرورش و تربیت آنها بصورت کروی، پهن و آزاد میباشد.

در هر حال هدف از پرورش درختان میوه همانند سیب و یا بطور عام درختان میوه دانه دار از نظر خصوصیات اقتصادی و نتایج آن نیاز به ایجاد تغییراتی در کیفیت عمومی درختان دارد، که عبارتنداز:

۱- ایجاد فرم مناسب برای دریافت نور وهوا.
۲- آسانی عملیات اجرایی  در طول مراحل داشت و برداشت.
۳- تنظیم میزان باردهی با کیفیتی مرغوب و عالی.
۴- تقویت گیاه.

بنابراین با توجه به طبقه بندی که در بالا صورت میگیرد. نخست هرس و تربیت درخت سیب پاکوتاه و سپس دیگر انواع را مورد بحث قرار میدهیم.

نحوه پرورش و هرس درختان سیب پاکوتاه

در پرورش درختان سیب پاکوتاه لازم میباشد نخست به سیستم و روشهای مختلف پرورش توجه نماییم. در این مورد متذکر می گردیم تمامی ارقام درخت سیب را می توان بصورت پابلند و پاکوتاه و نیمه پاکوتاه بوسیله هرس بحالت پاکوتاهی پرورش داد.

درخت سیب را می توان برحسب چگونگی شکل تاج به فرمهای مختلف گرد و پهن پرورش داد. منظور از درختان بفرم گرد تربیت آزاد شاخه اصلی سیب در جهات مختلف میباشد. اگر اینگونه درختان سیب را از بالا نگاه کنیم. دارای فرم کروی هستند.

این نوع درختان سیب می توانند بصورت پاکوتاه یا پابلند تربیت گردند. در بین فرم کروی، فرمهای دیگری به نام فرمهای جامی، قیفی، مختلط و… قرار دارند. تشکیل فرم در تیپ کروی بستگی به چگونگی هرس دارد. بعنوان مثال در فرم جامی عملیات هرس درخت سیب بشرح زیر می باشد. 

فرم جامی (Open Center)

فرم هرس جامی درخت سیب به دو صورت انجام میشود. هرس جامی با مرکز باز و هرس جامی با محور. در نوع اول (هرس درخت سیب به روش جامی با مرکز باز) بازوهای اولیه یا شاخه اصلی سیب از فاصله کوتاهی روی تنه تشکیل میگردند. در حالی که در نوع محوردار (هرس درخت سیب با روش جامی با محور)، در طول بیشتری پس از خارج کردن نهال از خزانه و انتقال به بستر اصلی لازم میباشد.

قبل از کاشت مجدد در صورت لزوم ریشه ها را آرایش و ضد عفونی نمود. پس از کاشت در صورت مناسب بودن شرایط از نظر فصل آنها را از ارتفاع ۶۰ سانتیمتری سربرداری مینماییم. 

سال دوم : در این سال جوانه موجود در طول ۶۰ سانتیمتر نهال رشد کرده و تولید شاخه مینماید. بایستی توجه داشته باشیم اسکلت نهایی درخت از این سال شکل داده میشود. برای این منظور اولین شاخه را از ۱۵ سانتیمتر بالای سطح خاک روی تنه انتخاب مینماییم. فواصل بین شاخه ها در طول تنه بایستی بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بطور متناوب باشد. در این فواصل اگر شاخه یا جوانه بطور نابه جا روییده باشد حذف مینماییم. معمولاَ در این روش تعداد شاخه های باقیمانده بین ۳ تا ۵ عدد میباشد.

عمایات هرس درخت سیب

عملیات هرس درخت سیب همانند عملیاتی ست که در سال دوم روی نهالهای یک تنه و بدون انشعاب در سال اول انجام میگیرد. در پاره ای از این گونه نهالها پس از هرس مشاهده میشوند. که تعداد شاخه باقیمانده جهت اسکلت درخت کافی نمیباشند. بنابراین برای تشکیل شاخه جدید در بالای جوانه ای که لازم است تبدیل به شاخه جدید جهت تکمیل اسکلت درخت گردد. زخم کوچکی ایجاد مینماییم تا جوانه تحریک شود و سریعاَ شاخه مورد نظر را تولید نماید.

سال سوم: در حالی که شاخه اصلی یا اسکلت اولیه بین ۳ تا۵ شاخه باشند.  در این مرحله فضایی برای ۶ تا ۱۰ شاخه ثانوی در نظرمیگیریم. زیرا در روی هر بازوی اولیه یا شاخه اصلی فقط ۲ شاخه ثانوی باقی میماند تا نهال سیب بتواند فرم اصلی و جامی خود را حفظ  نماید.

در این مرحله در صورت لزوم شاخه ای که با تنه اصلی زوایه نا متناسب (کمتر از ۶۰ درجه) دارند. توسط بازوهای جداکننده آنها را تنظیم مینماییم. علاوه بر عملیات مذکور لازم میباشد. شاخه های نابه جایی روییده اند حذف گردند. همچنین شاخه ثانویه را دراین مرحله به همان ترتیب نسبت یک سوم طول شاخه از جوانه ای که به سمت بیرون هستند سربرداری مینماییم.

در سالهای بعد عملیات هرس درخت سیب منحصر به حذف شاخه ها نابه جا بمنظور حفظ اسکلت و فرم درخت انجام میشود. سپس سربرداری شاخه جوان یک ساله هر سال روی درخت انجام میگیرد. 

فرم شلمجی یا جامی محوردار (monified eade)

در فرم شلمجی یا جامی محوردار درخت سیب بازوها در طول بیشتری از تنه قرار میگیرند. محور درخت سیب در این فرم تا رسیدن آن بطول خود باقی میماند. بعداَ در ارتفاع مورد نظر که ارتفاع درخت سیب را میسازد عمل قطع صورت میگیرد. معمولاَ در این فرم هرس درختان سیب شکل تقربیاَ مخروطی بخود میگیرند.

فرم جامی محوردار، دارای مزایایی میباشند از جمله: بعلت گسترش زیاد بازوها یا شاخه اصلی در طول زیادی از تنه، نور بهتر و بیشتر به شاخهها میرسد. زیرا شاخه ها فضای بیشتری را در بر میگیرند.

در برخی از واریته های ایرانی گسترش شاخه ها یا بازوها زیاد بوده و میتوان شاخه بلند را که در پایین واقع شده اند. قطع نماییم. مانند ارقامی از سیبهای سرخ زنوز.

– از آنجایی که بازوها یا شاخه اصلی دارای گستردگی افقی و یا زاویه نسبتاَ باز میباشند. تولید شاخه میوه دهنده در روی آنها بیشتر بوده و میزان محصول افزایش خاصی دارد.

– گاهی برخی از وایته ها مانند سیب گلاب و کوکس عادتاَ تولید محور مینمایند و نمیتوان آنها را حذف نماییم.

هرس فرم شلمجی یا جامی محوردار

سال اول: پس از کاشت نهال سیب را به ارتفاع ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر در نظر میگیریم. بقیه را حذف مینماییم. معمولاَ در آخر سال اول تعدادی شاخه های اولیه که شاخه اصلی درخت سیب را میسازند تشکیل میگردد.

سال دوم: یکی از شاخه ها را نزدیک محل قطع متشکل به عنوان لیدر یا محور اصلی انتخاب مینماییم. چنان که بخواهیم دقیقاَ مقدار هرس لید را بدانیم بایستی توجه داشته باشیم که مقدار هرس لیدر بستگی به رشد شاخه درخت سیب در طول سال دارد.

معمولاَ برای اسکلت بندی یک درخت سیب جامی محوردار، لیدر نیاز به حداقل ۵۰ سانتیمتر رشد طولی دارد و بایستی تا حدود یک سوم آن حذف گردد. هرگونه عملیاتی که در روی لیدر انجام میگیرد فقط بمنظور ایجاد دسته ها یا ردیفهای بعدی بازوهاست.

چنان چه رشد محور کم و ضعیف باشد. لازم میباشد محور وسط را شدیدتر هرس نماییم تا نهال برای سال بعد آمادگی داشته باشد. با این عمل تشکیل شاخه ردیف دوم با طبقه دوم را یک سال به تعویق میاندازیم. شاخه ها معمولاَ به اندازه یک دوم تا دو سوم طولشان کوتاه می گردند.

اگر شاخه های اولیه خوب و مناسب انتخاب گردند. هرس درخت سیب در سالهای بعد باید به نحوی انجام شود که درخت سیب تحریک به تولید میخچه و شکوفه گل شود. 

اصولاَ در انواع پاکوتاه هرس لیدر کمک به توسعه جوانه های پایینی شاخه ها نیز مینماید. در نتیجه بمقدار زیادی میخچه و جوانه شکوفه نزدیکتر به تنه اصلی در وسط درخت سیب بوجود میآید.

سال سوم هرس به فرم شلمجی

در سالها بعد نیز میتوان به همین نحو عمل نمود تا درخت سیب تنومند و قوی حاصل شود. اصولاَ محور اصلی نبایستی بیشتر از ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر رشد کند. اگر شاخه با زاویه تنگ تشکیل شود در صورت عدم نیاز به آنها بایستی قطع گردند و درغیر اینصورت توسط بازوهای جداکننده به آنها فرم و شکل مورد لزوم داده شود. ضمناَ شاخه نرک و شاخه هایی را که همدیگر را قطع کرده اند، بایستی هرس نمود.

سال سوم: عملیاتی که در سال سوم و سالهای بعدی هرس درخت سیب انجام میگیرد. با توجه به هدفی که در مورد تشکیل ردیف شاخه ها یا طبقات داریم. کنترل رشد طولی را با قطع محور انجام دهیم. یا به عبارت دیگر اگر هدف فقط تشکیل دو طبقه شاخه اولیه روی محور باشد. میتوان از هر کدام از شاخه های اولیه دو شاخه را انتخاب کرده و بقیه را حذف نمود.

درهر حال عملیات انتخاب شاخه ها و رشد لیدر تا هنگامی که نیاز به شاخه های اولیه باشد میتوان ادامه یابد. هر زمان که رشد محور کافی به نظر رسید میتوان محور را با هرس در محلی مناسب به چند شاخه انتهایی ختم نماییم. 

بطور کلی در هرس درخت سیب جوان بایستی به خصوصیات و عادات درخت سیب توجه نمود. مخصوصاَ در عمل حذف تمام یا قسمتی از لیدر که در واریته های مختلف اهمیت خاصی دارد و نسبت به یکدیگر متفاوت میباشند.

مثلاَ در انواع واریته هایی که تمایل به رشد عمودی در آنها زیاد است. هنگام حذف یا قطع لیدر مناسب است یک یا دو جوانه بالاتر از محل مورد نظر برای هرس قطع شوند. یا هنگامی که این جوانه ها رویش یافتند میتوان دو جوانه انتهایی باقیمانده اول و دوم را حذف نمود. نتیجه این عمل چنین است که شاخه دیگر با زاویه بازتر رشد و گسترش مییابند.

فرم دوکی

گسترش و کشت فرم دوکی درخت سیب روی واریته گلدان و پایه از نوع M9 . M26 در خاکهای غنی متداوال است. همچنین از پایه نیمه پاکوتاه مانند MM.106 در خاکهای ضعیف استفاده میکنند. اصولاَ پایه MM.106 پس از رویش نیاز به فضای بیشتری از دو پایه نامبرده  دارد.

معمولاَ برای تربیت این فرم درخت سیب از قیم استفاده میشود. برای سهولت اجرای عملیات لازم ست قبل از کاشت نهال سیب، در نقاط مشخص و معین قیمها را در زمین قرار داد. در پاره ای موارد برای شکل داده شاخه پایین یک ردیف سیم بین قیمها کشیده میشود. 

در فرمهای دوکی، اسکلت درخت سیب همانند یک مخروط یا یک دوک نخ ریسی یا یک محور عمودی است و هرس فرم دوکی درخت سیب به شرح زیر میباشد:

سال اول: بطور کلی پس از انتقال نهال از خزانه به بستر اصلی از ارتفاع ۶۰ سانتیمتر آن را سربرداری میکنیم. در برخی مواقع برای پیدا شدن واقعی در طول سالهای بعد لازم میباشد از آغاز یعنی در همین زمان تعداد جوانه که بعداَ تبدیل به شاخه اصلی میگردند. مشخص کرده و بقیه را حذف نمود. عده ای از متخصصین در این مورد معمولاَ از ارتفاع ۳۰ سانتیمتری بالای طوقه تعداد ۵ تا ۶ جوانه را باقی گذاشته و سربرداری مینمایند. 

هرس سال دوم به بعد فرم دوکی

سال دوم: در هرس سال دوم درخت سیب بایستی در نظر داشت. شاخه بالاتر کوتاهتر از شاخه پایین باشند. برای ایجاد شکل مناسب لازمست طول هر شاخه یا بازو با یک چهارم ارتفاع درخت سیب باشد و هر بازو نسبت به بازوی دیگر با همین فرمول هرس میگیردد. در هر حال رشد و نمو شاخهها باید بطوری تنظیم گردد که در فاصله منظمی از یکدیگر قرار گیرند. ضمناَ لیدری که از رشد جوانه انتهایی تشکیل میشود بایستی همانند سربرداری سال اول با باقی گذاشتن ۳ تا ۵ جوانه سربرداری شود.

در مورد نهالهایی که از آغاز دارای شاخه متعددی میباشند. لازم میباشد هرس سال اول درخت سیب همانند هرس توضیح بالا در سال دوم انجام گیرد.

هرس سال سوم به بعد فرم دوکی

هرس سال سوم: همانند هرس سال دوم بوده و جوانه ها و شاخه نابه جایی که فرم را تغییر می دهند حذف میگردند. برحسب میزان رشد در واریته مورد نظر هنگامی که ارتفاع درخت سیب به ۲ تا ۵/۲  متر رسید. میتوان قدرت رشد اضافی را از طریق هرس به شاخه ضعیفتر منتقل نمود. هرس در سالهای بعد منحصر به حذف شاخه اضافی و نابجا میشود. که وجود آنها باعث بهم خوردن فرم درخت سیب خواهند شد. 

در هر حال موفقیت یا عدم آن بستگی به ایجاد تعادل بین رشد و میزان باردهی درخت سیب دارد. اگر مجوز درخت رشد شدید و زیادی داشته باشد و درخت سیب بفرم کشیده و باریک درخواهد آمد. در حالتی که رشد محور مرکزی کند و ضعیف باشد و فواصل شاخه ها و زاویه آنها دقیق تنظیم گردد.

درخت سیب فرم واقعی خود را میبابد. در حالتی که رشد محور نسبت به دیگر شاخه ها زیاد باشد، مناسب است. آنرا هرس نموده و یک شاخه جانبی و ضعیف را به عنوان محور انتخاب نماییم. با هرس سبک سالیانه درخت سیب میتوان تعادل مناسبی بین شاخه جانبی و شاخه غیر بارآور بوجود آورد. عملیات اصلی در پرورش فرم دولک بیشتر از طریق محدود کردن رشد درخت بوسیله پایه و بستن شاخه ها بطرف پایین میباشد.

فرم هرمی پاکوتاه 

در فرم هرمی پاکوتاه درخت سیب ارتفاع حدود ۲ تا ۵/۲ متر میباشد. شاخه جانبی که در روی تنه تشکیل میگردند معمولاَ بصورت شعاعی ویا مطبقی روی هم قرار میگیرند. در پرورش فرم هرمی بیشتر عملیات به هرس سبز تابستانه مربوط میگردد.

بهترین پایه که نیاز به قیم یا سیم کشی ندارد پایه  MM.106 میباشد. از آنجایی که در اینروش و استفاده از قیم چوبی یا نصب پایه و سیمکشی میتوان استفاده نمود. از آنجایی که دراینروش و استفاده از پایهM.2 میتوان با توجه به حاصلخیز بودن خاک بدون استفاده از قیم آنها را بکار برد، ولی باردهی با تاخیر انجام میگیرد.

سال اول: نهالهایی که هنگام کاشت فاقد شاخه اولیه هستند معمولاَ پس از کاشت از ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتری سربرداری میشوند. اگر نهال یک ساله دارای شاخه های اولیه مناسبی باشد. در همین ارتفاع سربرداری میکنیم. بشرطی که تعدادی از شاخه اولیه باقی بمانند، در غیراینصورت نهال را در ارتفاع کمی بالاتر از ۶۰ سانتمتری سربرداری مینماییم. شاخه جانبی در روی اینگونه نهالها بطول ۱۰ سانتیمتر باقی و روی یک جوانه بیرونی بقیه آن قطع میشود. 

هرس سال دوم و سوم به بعد فرم هرمی پاکوتاه

سال دوم: با توجه بطول رشد محور اصلی عمل هرس درخت سیب یا سربرداری به نسبت یک دوم طول رشد صورت میگیرد. ولی بایستی توجه داشت در نهالهایی که طول رشد محور اصلی زیاد است، طول ساقه باقیمانده از ۴۰ سانتیمتر بیشتر نگردد. شاخه جانبی را در صورت لزوم بطول ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتری هرس میکنیم. شاخه ها را در روی محور قدیمیتر بطول ۱۵ سانتیمتر از رشد سال جدید باقی گذاشته و بقیه را حذف مینماییم.

همچنین شاخه فرعی که در روی آنها تشکیل میشود. بطول ۵ تا ۸ سانتیمتر قطع میشوند. در سالهای بعد عملیات هرس سال دوم در روی محور اصلی است و شاخه قوی که روی بازوها یا شاخه اصلی تشکیل گردیده اند در تابستان هرس میشوند. بایستی توجه داشت تا هنگامی که درخت سیب به ارتفاع مورد نظر نرسیده است کلیه جوانه تشکیل دهنده میوه روی محور مرکزی حذف میگردند.

همچنین  گسترش درخت سیب را میتوان با هرس روی بازوهای اولیه که رشد آنها حدود ۶۰ سانتیمتر است تنظیم نمود. ضمناَ شاخه ای که موجب تغییر فرم درخت میشوند باید حذف شوند. بالارفتن سن درخت سیب نحوه هرس نیز کم و بیش تغییر میکند. زیرا این مراحل اهمیت شاخه میوه دهنده و انبوهی آنها میتواند مورد توجه باشد. بنابراین برای تنظیم میزان باردهی و قدرت رشد در زمستان تعدادی از آنها را کوتاه و یا حذف مینمایند. 

فرم بادبزنی یا پالمت

در فرم پالمت معمولاَ درخت سیب از یک تنه مرکزی که حامل ۴ تا ۶ شاخه جانبی یا بازوی اصلی تشکیل میشود. آنها را با آرایش بادبزنی روی ردیفهای سیم کشی هدایت میکنند. پایه مناسب برای پرورش این فرم M.26 .MM.106 استفاده میشود. 

از آنجایی که در پرورش و فرم دهی درختان سیب به فرم بادبزنی نیاز به قیم و سیم میباشد. لازم بوده برای اطلاع عمومی در مورد آن نکاتی ذکر گردد. در سیستم پالمت با استفاده از پایه سیمانی یا آهنی (لوله سیا نبشی یا سپری نمره ۵) طرح اولیه باغ را آماده کرده. آنها را به فواصل ۶ متر از یکدیگر در زمین بوسیله بتن مستقر میکنند.

در فواصل بین قیمها سه رشته سیم به قطر ۳ میلی متر به فاصله ۳۰ تا۶۰ سانتیمتر از زمین و از یکدیگر بکار میبرند. فاصله کاشت درختان سیب در روی ردیف ۳ متر که برحسب انواع واریته ها میتواند تغییر یابد. همچنین فاصله بین خطوط به اندازه ای میباشد. که وسایل مکانیزه بتوانند بسهولت تردد کنند.

جابجایی درخت و هرس با تیمی کاملا متخصص و کار آزموده

 هرس فرمدهی بادبزنی یا پالمت

سال اول: پس از کاشت نهال سیب، آنها را از ارتفاع ۳۰ سانتیمتری سربرداری میکنند. به گونه ای که در روی پایه سه جوانه باقی بماند. جوانه های باقیمانده در طول بهار و تابستان رشد کرده و شاخه را تشکیل میدهند. یکی از جوانه ها که کاملاَ در انتها قرار میگیرد. بخوبی رشد میکند. (با تنه بازتری کمتری دارد) بعنوان محور لا لیدر انتخاب مینماییم. دو شاخه جانبی دیگر را که با تنه زاویه بازتری دارند روی سیم ردیف اول هدایت مینماییم. برای این که شاخه ها در روی سیم کاملاَ مستقر گردند. لازم است توسط بسته ایی از جنس پلاستیک آنها را به سیم متصل نماییم.

سال دوم: در هرس دوم با توجه به طول رشد شاخه جانبی ولیدر برحسب نوع واریته در روی هر بازوی جانبی چهار جوانه را باقی گذاشته و بقیه را حذف میکنیم. در پاره ای موارد سربرداری شاخه های جانبی براساس یک سوم تا یک چهارم طول قسمت انتها انجام میشود. قطع یا سربردراری در لیدر برحسب رعایت فاصله بین سیمها بین ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر میباشد. ضمناَ یادآور میشویم گاهی لازم است تشکیل طبقات به کندی صورت گیرد. برای این منظور الزاماَ طول محور یا لیدر را کوتاه میگیریم. از یک یا دو جوانه پایین سربرداری مینماییم. یا به عبارت دیگر لیدر دارای یک یا دو جوانه است. 

سال سوم : علمیات هرس در روی شاخه های جانبی درخت سیب همانند سال دوم میباشد. ضمناَ شاخه ها و جوانه ها ی نابجا و اضافی بایستی حذف گردند.

عملیات هرس سیب در سالهای بعد شامل قطع محور یا لیدر و تنظیم بازوها در جهت سمی بوده و تقریباَ همانند سال دوم میباشد. در هرحال برای هدایت شاخه ها به سیم دوم با دیگر سیم ها لازم است سه جوانه باقی گذاشته شود که دو جوانه بازوهای جانب و جوانه وسط لیدر با بسازد.